Өнгөрсөн долоо хоногт “Рио-Тинто” компани Оюутолгойн уурхайг зогсоон 1700 ажилтнаа цомхотгох шийдвэр гаргасныг эдийн засгийн халалтад “дайран дээр давс” нэмлээ хэмээн шинжээчид онцолж байна. Монголын говь талд сэрсэн “Оюутолгойн” төслөөс гарах үр ашгийн 80 орчим хувийг бүрдүүлэх далд уурхай зогссоноор 1700 хүний амьдралаас эхлээд олон уршгийг дагуулна хэмээн эдийн засагчид эхнээсээ тайлбар өгч эхлэв. Гэвч дуулианы дунд байгаа “Рио-Тинто” компаниас өнөөдрийг хүртэл албан ёсны тайлбар, мэдэгдэл өгөөгүй нь Монгол төдийгүй Олон улсын анхаарлыг татаж байна. “Оюутолгой”-н 66 хувийг эзэмшдэг “Туркойз хилл ресурс” компанийн ТУЗ-ийн хурлаас гарсан эл шийдвэрийг зарим эдийн засагчид Монгол Улсын Засгийн газрыг шантаажлахаар 45 хоногийн хугацаатай ажилчдаа чөлөөлсөн гэсэн тайлбарыг хийж буй юм. Төсвийн орлого, баланс, оны эцэст төсөв алдагдалтай гарах вий, ам.долларын ханштай холбоотойгоор амаргүй байдал үүсээд байгаа энэ үед “Оюутолгой”-н далд уурхайн зогсолт эдийн засагт хэрхэн нөлөөлөх вэ гэдгийн тайлал хүн бүхэнд чухал сэдэв болоод байна.

“Рио Тинто”-гийн уяанд монголчууд чөдөрлөгдөх үү

Гэрээнээс эхлээд хэл ам дагуулсан “Оюутолгой” төслийн далд уурхай санхүүжилт Монголын Засгийн газраас болж гацсан мэтээр тайлбар сүүлийн өдрүүдэд хөвөрч байна. “Рио Тинто” компани Монгол Улстай анх хөрөнгө оруулалтын гэрээг үзэглэхдээ 5.1 тэрбум ам.доллар гэж байсан бол өнгөрсөн онд 6.2 тэрбум ам.доллар болгож өсгөсөн ч ямар шалтгаанаар хөрөнгө оруулалтын хэмжээг нэмсэн тухайгаа хувьцаа эзэмшигчиддээ тайлагналгүй өдийг хүрэв. Өнөөдөр ч гэсэн “Рио-Тинто” компаниас Оюутолгойн далд уурхайг ажиллуулахад ийм мөнгө шаардлагатай гэснээс биш задаргаагаа бидэнд ил болгосонгүй. Дэлхийн хэмжээний хэмээн цоллуулсан “Рио Тинто” компани хуулийн хүрээнд эрх үүргээ биелүүлэх чадамжтай гэдгээ монголын ард түмэн болоод дэлхийн зах зээлээс “Оюутолгой”-н хувьцаа худалдан авч буй хүмүүст харуулж батлах ёстой атал өнөөдрийг хүртэл чимээгүй байгаа нь хачирхалтай. “Монголын Засгийн газар “Оюутолгой”-н асуудлыг шийдэлгүй гацаанд оруулж, эдийн засгийг хөлдөө чирэх нь” хэмээн мэдэгдсэн эдийн засагчдын тайлбар бодитой гэхэд эргэлзээ төрөхөөр байгаа юм. Монголын Засгийн газар “Оюутолгой”-н хувьцаа эзэмшигчийн нэг гэдэг утгаараа тус компаниас далд уурхайг ажиллуулах задаргааг нэхэх нь гарцаагүй. Гэвч “Рио-Тинто” компани хувьцаа эзэмшигчдийнхээ өмнө “Оюутолгой”-той холбоотой асуудлаар маш бүдүүлэг алдаа гаргаж, итгэл алдлаа гэдгийг олон улс харж байгаа. Өнөөдөр Монгол Улс үндэсний хэмжээний бүтээн байгуулалт өрнүүлээд байгаа хэрэг бус гадны компани манай газар нутагт өөрт ашигтай бүтээн байгуулалтыг өрнүүлж, бид түүнд нь оролцож байна гэвэл илүү үнэнд ойртох дүр зураг гарч ирж байна. Далд уурхайн зогсолт эдийн засгийн хувьд ямар үр нөлөө авчрах вэ гэсэн асуултад учир мэдэх хүмүүс нөлөөлөхгүй гэсэн хариултыг өглөө. Учир нь “Оюутолгой”-н далд уурхайд хонгилын агааржуулалт, засварын цех, албан өрөөнөөс эхлээд бүтээн байгуулалтын ажлууд өрнөснөөс бус өнөө, маргаашгүй хүдэр олборлох гээд байгаа хэрэг огт биш гэдгийг тайлбарлаж байна. Далд уурхай бол ирээдүйд олборлох үүц учраас өнөөдөр шууд ажил өрнөх гээд байгаагаар ойлгож болохгүй аж. Одоогоор бэлтгэл малталтын ажил явж байгаа бөгөөд олборлолтын шатанд ороход 2-3 жил шаардагдана гэдгийг ч онцолж байв. Эндээс үзэхэд “Оюутолгой”-н далд уурхайн зогсолт эдийн засагт халалт үүсгэхгүй гэсэн гаргалгааг хийж болох нь ээ.

Сэргэж ирсэн хувьцааны ханш унав

“Оюутолгой”-н далд уурхай хаах шийдвэр гарлаа гэсэн мэдээллийн дараа “Туркойз хилл ресурс” компанийн хувьцаа Нью- Йорк, Торонтогийн хөрөнгийн бирж дээр унав. Оюутолгойн баяжмал гарган хөрөнгийн бирж дээр сэргэж ирсэн хувьцааны ханш ийнхүү эргээд уналтад орсон юм. Мэдээлэл тархсаны маргааш нь гэхэд “Рио-Тинто”-ийн хувьцаа Торонтогийн хөрөнгийн бирж дээр гурван хувиар буурч “Туркойз хилл ресурс”-ийн хувьцаа таван ам. доллараас доошоо оров. Лондонгийн хөрөнгийн бирж дээр хоёр хувь давсан уналттай байгаа нь ганцхан өгүүлбэр хувьцаа эргүүлдгийг тод харууллаа. Одоогоор үйл явдал хаашаа эргэхээс шалтгаалж хувьцааны үнэд өөрчлөлт орохоор байгааг шинжээчид тайлбарлаж байна.

“Рио Тинто” явуургүй аргаар шантаажлав уу

“Рио-Тинто” компани ам.долларын чангарал, эдийн засгийн савлагаатай үеийг онилж “Оюутолгой”-н далд уурхайг хаах шийдвэр гаргав уу гэсэн эргэлзээг олон нийтэд төрүүлэхээр байна. Тэдний чимээгүй байдлын цаана мөнгөний асар их сонирхол явж байгааг үгүйсгэхийн аргагүй юм. Өнгөрсөн долоо хоногийн мягмар гарагт 1700 ажилтан цомхотгох тухайгаа Оюутолгой компаниас дотооддоо мэдэгдсэн гэх мэдээлэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр цацагдсан. Ажилчдыг цомхотгох тухай мэдээг Хөдөлмөрийн тухай хуулийн дагуу 45 хоногийн өмнө мэдэгдэх ёстой. Эндээс харахад ирэх сарын 28-наар тасалбар болж ажилчид ажлаа хүлээлгэж өгөх учиртай юм. Гэтэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр шууд гэрт нь буцаасан тухай мэдээлсэн. Уг мэдээг үндэслэвэл Оюутолгой компани хууль зөрчихөөр байна. Түүнчлэн Оюутолгойн 1700 ажилтны цаана 3000-5000 хүний асуудал хөндөгдөж байгааг сэтгүүлчид бичиж байгаа. Эх сурвалжийн өгүүлснээр ажлаа гүйцэтгэж дууссан туслан гүйцэтгэгч компаниудын ажилтнуудыг цомхотгосон хүмүүсийн тоонд оруулж буй гэнэ. Тиймээс “Рио Тинто” компани албан ёсоор цомхотгосон хүмүүсийг ямар албан тушаал дээр ажиллаж байсныг жагсаан нийтэд ил болгох нь дээрх хардлагыг намжаана. Түүнчлэн Монголын Засгийн газар “Рио-Тинто”-той хэлэлцээрт орох хэрэгтэй хэмээн зарим эдийн засагч болоод нийтлэлчид бичих болов. Үүнийг зарим шинжээчид “Рио тинто” Монгол Улсын хазайчихаад байгаа эдийн засагт дөрөөлж баг өмсөж бусдын гараар могой бариулж байна гэсэн дүгнэлтийг хийж байна.

Санхүүжилтыг нэмж байгааг мэдэж байж шийдвэр гаргах нь гарцаагүй

“Рио Тинто” компанийн энэ үйлдлийг энгийнээр тайлбарлахыг оролдъё. Монгол, Канад Австрали гэсэн гурван хүн нийлж уул уурхайд “Оюутолгой” төслийг хэрэгжүүлэхээр болж. Австрали нь хайгуулын ажлыг гүйцэтгэж, Канад хөрөнгө оруулж, Монгол орд газраа нээж өгчээ. Гэтэл ажил өрнөөд хэсэг хугацааны дараа Канад нөхөр тохирсон хэлэлцээрээсээ буцаж “Оюутолгой” төсөлд дахин хөрөнгө оруулалт шаардлагатай байгааг нөгөө хоёр нөхөртөө уламжилжээ. Гэтэл Австрали, Монголын талаас яг юунд мөнгө зарцуулах гэж буйг асууж гэнэ. Харин Канад санхүүжилт хэрэгтэй гэснээс өөр зүйл хэлсэнгүй. Австрали, Монгол тохирсноосоо илүү мөнгө оруулах шалтгааныг сонсож байж шийднэ гэжээ. Ингэснийх нь төлөө Канад Монголыг баялгийн эзэн учраас дээрэлхээд байна гэсэн ойлголтыг дэлхийд төрүүлж шуугиан дэгдээв. Газар нутгийн эзэн гэдэг утгаараа Монгол Канадаас нэмэлт хөрөнгө оруулалтыг юунд зарах вэ гэдгийг асуух нь гарцаагүй. Мөн хайгуулын ажил хийсэн Австрали төсөлд оролцож байгаа учраас хөрөнгийн эх үүсвэрийг юунд зарцуулахыг мэдэх ёстой. Монгол, Австрали хоёр хүний хувьд юунд зарцуулахаар санхүүжилтыг нэмж байгааг мэдэж байж шийдвэр гаргах нь гарцаагүй. Яг үүнтэй адил үйл явдал “Оюутолгой” төсөл дээр өрнөж байна.

Б.Заяа

montsame