Засгийн газраа байгуулахдаа хийсэн томоохон ажлын нэг нь нэмж яамд байгуулсан явдал байлаа. Тухайн үед АН- ынхан бие биедээ зориулан яам байгуулж байна гэсэн шүүмж иргэдээс их л сонсдож байлаа. Нээрээ ч намынхаа гишүүдэд ямар яам байгуулж бэлэглэх вэ гэж ярьж сууж байгаад байгуулсан мэт хэд хэдэн яам шинээр бий болсон шүү дээ. Түүний нэг нь Эдийн засгийн хөгжлийн яам билээ. Өмнө нь Сангийн яам улс орны эдийн засаг, санхүүгийн бүхий л бодлогоо зангидаж төвлөрүүлээд, төсөв санхүүгээ бариад, алдаатай ч гэсэн ажиллаад болж байжээ. Харин сахил хүртээд шал дордов гэгчээр Н.Алтанхуяг агаа гарч ирээд улс орны эдийн засаг туйлдаж эхлэв бишүү. 2008-2012 онд С.Батболдын Засгийн газар 12 яамтай байхад эдийн засгийг хөгжүүлдэг нэг яамтай, төсөв хөрөнгөө хариуцдаг тусдаа яамтай байгаагүй. Гэтэл АН- ын гишүүн Ерөнхий сайд танхимдаа Эдийн засгийн хөгжлийн яам хэмээх том бүтцийг бий болгон Сангийн яамнаас тусдаа нэг яамтай болчихлоо. Одоо л улс орны эдийн засгийг хурдтайгаар хөгжүүлж, улсынхаа сан хөмрөгийг дүүргэж өгөх нь дээ гэж бодтол бүх юм орвонгоороо эргэсэн байна.
Өнөөдрийн байдлаар улсын нэгдсэн төсвийн орлого 133 тэрбум төгрөгөөр тасарсан аж. Үүн дээр дуулиант бондын өрийг нэмж тооцвол бидний мэдэхгүй тоо гарах болов уу. Орлого ихээхэн хэмжээгээр саатсан нь өнөөх л Тавантолгой, Оюутолгойтойн төслүүдийг зогсоосон, яамд нэмж байгуулсан зэргээс үүдэлтэй. 2013 онд улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн нийт орлого 7.3 их наяд төгрөг буюу ДНБ- ий 40.2 хувь, төсвийн нийт зарлага 7.6 их наяд төгрөг буюу ДНБ-ий 42.2 хувь байхаар батлагдсан бөгөөд нийт тэнцэл 356.3 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай байхаар батлагдсан юм. Энэхүү алдагдал нь ДНБ- ий 2.0 хувиас хэтрэхгүй байхаар тооцсон хэрэг. Ер нь хуулиараа төсвийн алдагдлыг ДНБ-ий 2.0 хувиас хэтрэхгүй байвал аюултай хэмжээ биш гэж үздэг. Тэр ч бүү хэл төсвийн алдагдлыг нөхөх, нэмэлт санхүүжилтийг Засгийн газрын бонд арилжих, гадаадын хөрөнгө оруулалт зэргээр нөхөх замаар шийдээд явдаг. Харин ДНБ-ий 2.0 хувиас илүү гараад ирвэл бонд, зээл зэргээс нөхөгдөөд ч дийлддэггүй тухай эдийн засагчид анхааруулдаг. Энэ удаа аюултай гэж хэлж болохоор хэмжээнд хүрснийг аль дөрөвдүгээр сараас эхлэн гадаадын донор байгууллагуудын зүгээс анхааруулж, сэрэмжлүүлсээр байсан. Даанч эрх баригчид үгийг нь сонсоогүй. Монгол улс эдийн засгийн шилжилтийн үедээ Дэлхийн банк, ОУВС,АХБ зэрэг гадаадын доноруудын зээл тусламжийг авч байх үедээ зөвлөмж,сануулгыг сонсдог байсан. Харин одоо зээл, тусламж авдаггүй юм чинь гээд сонсохгүй ихэрхэж болохгүй .
Тэд ганц Монголын асуудалд ч оролцоод байгаа юм биш. Хөгжиж яваа ядуу буурай орнуудад судалгаа шинжилгээ хийсний үндсэн дээр эдийн засаг болоод нийгмийн бүхий л талын санал зөвлөмжөө харамгүй өгдөг. Оны эхнээс төсвийн алдагдал нэмэгдсээр байгаад эдийн засагт томоохон эрсдэл үүсч байна шүү хэмээн Дэлхийн банкнаас анхааруулж байсан. Хэрвээ гадаадын эх үүсвэрээс зээлдэж авсан өр, тухайлбал, “Чингис” бондын орлогыг төсвийн зарлагад бүртгэвэл төсвийн алдагдал ДНБ-ий 13-14 хувьд хүрэх тооцоог гаргаад байсан юм. Тиймээс Засгийн газрыг төсвөө хяна, хэдийгээр дэд бүтэц хэрэгтэй ч хурдан хугацаанд ашгаа өгөх өгөөжтэй үйлдвэрлэлийн салбарт түлхүү хөрөнгө оруулаач, зарлагаа хямгад гээд сануулсаар байсан ч сонсоогүйн харгайгаар одоо нөхөхөд хүндхэн замыг туулахаар болоод байна. Нэмж хэлэхэд, дээр дурдагдсан Эдийн засгийн хөгжлийн яам эдийн засгаа хөгжүүлэхгүй яагаад царцаагаад байна вэ. Эдийн засгийн гол хөшүүрэг болсон уул уурхайгаас орж ирэх орлогоо тасалдуулж байхын оронд томоохон төслүүдээ ногоон гэрлээр явуулах бодлого яагаад тасалдав. Дээрх төслүүдийг хэзээ нэгэн цагт үнэ хүргэнэ гэж газар дор хав дарж ирээдүйн их мөнгийг бодох нь дээр үү, гадаад дотоодын хөрөнгө оруулагчидтай хэл амаа ололцон харилцан ашигтай ажиллах нь дээр үү гэсэн өнөөдрийн сонголт хоёрын сүүлийнхийг сонгон өмнөх Засгийн газар ямар ч байсан эхлүүлж байсан билээ. Хөрөнгө оруулах мөнгөгүй, ажиллах хүчин хомс, орчин үеийн дэвшилтэд техник хэрэгслээр маруухан гээд дэлхийн томоохон хөрөнгө оруулагчдын гарыг харахаас өөр аргагүй бишгүй л зовлон байсан, монголчууд бидэнд. Энэ бүгдийг даван туулж эхлүүлсэн уул уурхайн томоохон төслүүдийг Н.Алтанхуяг буюу түүний танхимын сайдууд гацааж, хөрөнгө оруулагчдад ихэрхсэний сануулга ийнхүү ирэв бишүү. Улс орны хөгжилд улстөрийг бамбай болгосноор ажил явдаггүй гэдгийн баталгаа энэ байх.
Тийм байж өмнөх нөхдүүдээс шилжиж ирсэн балгийг засах гэж бид их ядарч байна гэсэн гомдлыг энд тэнд байнга ярьж явахыг юу гэж ойлгох вэ. Уул нь нэмж 4-5 яам нэмж байгуулаагүй бол үйл ажиллагааны зардал, салбарын төсөв багагүй хэмжээгээр хэмнэгдэх байлаа. 2013 оны эхний хагас жилийн байдлаар ҮСХ-ноос гаргасан судалгаагаар улс орны хэмжээнд өр нэмэгдлээ, худалдаа, үйлдвэрлэл буурлаа гэсэн л мэдээлэл их байна. Жишээ нь, хугацаа хэтэрсэн зээлийн өрийн үлдэгдэл 2013 оны зургадугаар сарын эцэст 149.7 тэрбум төгрөг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 97.9 тэрбум төгрөг буюу 2.9 дахин өсчээ. Банкны чанаргүй зээл 2013 оны зургадугаар сарын эцэст 316.6 тэрбум төгрөг буюу 2012 онтой харьцуулахад 2.8 хувиар өссөн байна. Гадаад худалдааны тэнцэл 2013 оны эхний хагас жилд 1.0 тэрбум ам.долларын алдагдалтай гарч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 13.1 сая ам.доллар буюу 1.2 хувиар буурчээ. Нийт бараа эргэлтийн хэмжээ өмнөх оны мөн үеийнхээс 472.0 сая ам.доллар буюу 8.5 хувь, үүний дотор импортын хэмжээ 242.5 сая ам.доллар буюу 7.3 хувь, экспортын хэмжээ 229.4 сая ам.доллар буюу 10.2 хувиар буурсан гээд эдийн засаг уруудах зам руугаа шулуудсан хар мэдээ дийлэнх нь байна. Ийм байхад Засгийн газар бурууг өмнөх засаг руу чихсэн шиг, хариулт нэхсэн ард түмний асуултаас бултсан шиг, хийхээсээ илүү ярьсан шиг сууцгааж байна. Шинэчилсэн нэртэй ч шинэчлэгдээгүй Засгийн газарт өмнөх Засгийн газраас өөр нь долоо хоногт хоёроос доошгүй удаа олны өмнө гарч ажлаа ярьдаг явдал. Нэмж хийсэн ажилгүй тул өмнө нь ярьснаа давтан ярьсаар сэтгүүлчдийг залхаана, сэтгүүлчид нь асуух асуултгүй болчихсон, ярих юмыг нь цээжээр мэддэг болсон гэхэд хилсдэхгүй. Ийм төр засгийг ард түмэн ташуурдаж, ажлыг нь хийлгэх ёстой.

Б.ЭРДЭНЭ

Эх сурвалж:unen.mn