Ядах юмгүй тэр дороо сэтгэл цэнгүүлэн эгшиглэх сайхан бүтээлүүд бүрдлээ. Урьдчилан гаргасан жагсаалттай минь үндсэндээ тохирч байна. Хөгжим судлаачид, энэ чиглэлийн мэргэжилтнүүдийн оролцоогүйгээр эгэл зон хамтдаа гаргасан жагсаалтын хүрээнд шинэ Монголын хөгжмийн онцгой гойд бүтээлүүдийн талаар цухас мэдээлэл бэлтгэсэн юм.

МАНДУХАЙ ЦЭЦЭН ХАТАН

Монголын уран сайхны "Мандухай цэцэн хатан" киноны хөгжим гоё гэх хүн олон байсан юм. Сонирхолтой нь киноны бүхэл бүтэн хөгжмөөс зөвхөн төгөлдөр хуурын гоцлол бүхий хэсгийг аялж "Энэ нь, яагаав дээ төгөлдөр хуураар цаанаа нэг гоё тоглоод байдаг даа" гэнэ. Монголын түүхэнд улс орон, ард түмнийхээ өмнө гавьяатай үзэсгэлэн гоо, ухаан төгс хатад хэд хэд байсны нэг нь Мандухай гэдгийг түүхээс, уран сайхны бүтээлүүдээс өнөөгийн бид мэддэг. Тэднээс зохиолч Ш.Нацагдоржийн зохиолоос сэдэвлэн кино найруулагч Б.Балжинням найруулж, хөгжмийн зохиолч,төрийн хошой шагналт Н.Жанцанноров хөгжмийг нь бичсэн "Мандухай цэцэн хатан" кино хөгжим олон тумний сэтгэлд хоногшиж байдаг юм байна.

ХЭНТИЙН ӨНДӨР УУЛАНД

"Хэнтийн өндөр ууланд" гэдгийг хэн бичсэн юм бэ гэж олонх нь асуув. Энэ ёстой гоё хөгжим гэнэ. Хийлч Дээгий тоглоод байдаг даа гэж тодотгоно. Залуус энэ гайхамшигт аялгуу бүхий хийлийн гоцлолыг ардын жүжигчин ЖЛулуун болон бусад ахмад хийлчдийн тоглосноор сонсч өссөнөө төдийлөн мэддэггүй бололтой. Монголчуудын, залуусын

сэтгэлд нэр нь үл мэдэгдэх зохиолчийн бүтээл мэтээр эгшиглэж байдаг энэхүү зохиол бол орчин цагийн Монголын хөгжмийн урлагийн тулгын гурван чулууны нэг гэгдэх төрийн шагналт, ардын жүжигчин Билгийн Дамдинсүрэнгийн бүтээл юм. Тэрбээр ардын жүжигчин Л.Мөрдоржтой хамтарч Монгол Улсынхаа Төрийн дууллыг зохиосон. Монголын анхны мэргэжлийн хөгжмийн зохиолчдын нэг бөгөөд ЗХУ болон БНХАУ-д Хөгжмийн дээд сургууль төгссөн хөгжмийн зохиолч, удирдаач, нийгэм соёлын нэрт зүтгэлтэн билээ. Тэрбээр манай үндэсний "Учиртай гурван толгой" дуурийн зохиолчдын нэг нь.

СЭРСЭН ТАЛ

Хурдан мориор яривал наадмын түрүүг Н.Жанцанноровын "Мандухай цэцэн хатан" авч, аман хүзүүд Б.Дамдинсүрэнгийн "Хэнтийн өндөр ууланд" давхилаа. Харин айргийн гурваар төрийн шагналт хөгжмийн зохиолч Б.Шаравын "Сэрсэн тал" орж ирлээ. Залуус интернэтээс юм л бол түүнийг татаж сонсдог гэж байна. Ямар нэг том арга хэмжээний нээлтээр олонтаа тоглодог болохоор сонссоор байгаад тэр үү, эсвэл угаасаа гоё хөгжим болоод тэр үү сүртэй, сэтгэл зүрх огшоосон, монгол хүмүүст монголыг нь мэдрүүлсэн сайхан хөгжим, хийморь сэргээдэг гэх зэргээр магтаж байна. Үнэндээ энэ хөгжмийг сонсоход их талын дундуур уралдааны морьд амаа булаан давхих дүр зураг нүдний өмнүүр дурайгаад ирдэг. Сэтгэл ч тэр олон адууны дунд байх.Гэхдээ хөгжмийн зохиолч чухамхүү юун тухай голчилж өгүүлэхээр бичсэн юм бол. Хөгжил, хөдөлгөөн, дэвшлийг дүрслээ юм болов уу.

УРАН ХАС

Бяцхан судалгаанд оролцсон хүмүүсийн олонх нь залуус байсан гэдгийг хэлсэн. Тэд Холливүүдийн оддыг нас, зүс, гарал, харьяалал, найз залуу, сагсан сарнисантай нь мэддэг хэрнээ Монголынхоо шилдэг уран бүтээлчдийн нэр, дүр төрх, бүтээл туурвилын талаар мэдэхээсээ мэдэхгүй нь их байсан юм. Гэхдээ зүгээр ээ,цаг наашилж байна. Монголдоо дурлагсад олон болж буй. Аяндаа аль нь хэн юм бэ гээд эхлэх цаг ойрхон. Залуус гоё хөгжмийн тоонд "Уран Хас"-ыг оруулаад байв. Мөн л аялна.Чухам ямар бүтээл юм, хэн хэзээ зохиосон юм гэдгийг хэлэх хүн алга. Энэ бол ардын жүжигчин, төрийн шагналт, хуучирч, хийлч, хөгжмийн зохиолч, удирдаач Ж.Чулууны бүтээл билээ, Түүний бичсэн "Уран Хас" бүжгийн жүжгийн вальс хөгжмийн талаар залуус яриад байгаа нь энэ. Хас гэдэг нь уг жүжгийн гол дүр бөгөөд уран гартай сийлбэрч, янз бүрийн тоглоом урладаг залуу. Үүнээс цааш бүхэл бүтэн балет тайлбарлалтай биш, энэ хөгжимд дуртай залуус Дуурийн театрт очиж уг жүжгийг үзэх хэрэгтэй юм.

ТАНЬ РУУ НҮҮЖ ЯВНА

Орчин үед залуусын бүхий л төрлийн хэрэгцээг интернэт хангаж буй нь хөгжмийн бүтээл нэрлэж буй байдлаас шууд харагдаж байна."Монголын хөгжмийн бүтээлүүдээс гоё нь аль вэ гэвэл үү" гэж байгаад хариу хэлэхдээ интернэтээс татаж сонсдог бүтээлүүдээсээ нэрлэнэ."Тань руу нүүж явна" киноны хөгжим гоё гэж хэд хэдэн хүн нэр заасан юм. Хөгжмийг нь З.Хангал бичсэн гэдгийг ч хэлж чадаж байна. Нэг л гоё, дахин дахин сонсоод баймаар гэж товойлгоно. Хөгжмийн зохиолч, төрийн шагналт, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн З.Хангал гэж Монголын мэргэжлийн хөгжмийн урлагт зохиомжийн хувьд цоо шинийг нээсэн, хөгжим зохиох социалист реалист урсгалыг уран бүтээлээрээ сөрөн зохион туурвиж ирсэн шинэчлэгч байлаа. Тэрбээр ердөө дөч гаруйхан насандаа хорвоог орхиж, бүтээл нь мөнхрөн буй уран бүтээлч билээ.

БИ ЧАМД ХАЙРТАЙ

Төрийн хошой шагналт хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноровын бас нэгэн бүтээл Монголын хөгжмийн сор болсон бүтээлүүдийн жагсаалтыг хага зүсэн орж ирэв. Айргийн тавд арай багтаагүй энэ бүтээл бол "Би чамд хайртай" киноны хөгжим. Төгөлдөр хуураар тоглодог хэсэг нь илүү гоё, ер нь бүхэлдээ сэтгэл татам хөгжим дөө хэмээн тодорхойлж байна. Аль ч төрийн үед намба алдахгүй гэдэг шиг аль ч нийгмийн үед үзэгчдийн, залуусын сэтгэлийн нандин утсыг хөндсөөр, хөглөсөөр буй "Би чамд хайртай" кино ийнхүү хөгжим сайтайгаараа өнөө цагийн залуусын сонголтод дээгүүр байр эзэлж байна.

"МОНГОЛЫН САЙХАН ОРОН", "АЛТАН ӨРГӨӨ", "УУЛЫН ГОРХИ"

Нийтлэлдээ зориулж явуулсан санал асуулгын маань хариуд урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Э.Чойдогийн "Алтан өргөө" киноны хөгжим, ардын жүжигчин Л.Мөрдоржийн эх орны байгалийн сайхныг дүрсэлсэн "Монголын сайхан орон" баримтат киноны хөгжим, ардын жүжигчин Ж.Чулууны "Уулын горхи" нэрлэгдээгүй ч өөрийнхөө зүгээс уншигчдадаа, залуус дүү нартаа энэхүү тансаг бүтээлүүдийг таалан болгоож, тархи оюундаа багтааж явахыг санал болгож байна. Сая наадмаар өргөн барьсан Төрийн хүндэтгэлийн концертоор Ж.Чулууны "Уулын горхи"-ийг Улсын филармонийн симфони найрал хөгжмийн хийлч бүсгүйчүүд нэгэн зэрэг уянгалуулан хөгжимдөх ахуйд тангаргаа дөнгөж өргөөд уг концерт үзэж суусан Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж нүднийхээ нулимсыг барьж ядан цийлэгнүүлж байсныг телевиз үзэгчид анзаарсан. Монгол хүн сонсоод зүрх сэтгэлээрээ мэдэрч хүлээж авдаг, уяхан нэгэн сад тавин уйлаж ч мэдэх ийм тансаг, энэ дэлхийн хаа ч байхгүй уран эгшиглэнт бүтээлүүдийг гагцхүү Монголын содхөгжмийн зохиолчид бүтээн туурвисан байдаг билээ.

Энэхүү материалыг бичих зуур заавал багтааж дурдаарай хэтзэн иэр заасан нь бий. Төрийн хошой шагналт хөгжтийн зохиолч НЖанцанноровын "Сэтгэлд шингэсэн говь", төрийн шагналт ардын жужигчин Ц.Натсрайжавын "Халуун элгэн нутаг", "Хурд" хаттлагийн "Буцааж нэхэхгуй хайр", "Хөсөгтөн" хаттлагийн "Торой банди" зэрэг дан хөгжтийн бутээл болон дуутонгол тутний сэтгэлийн эгшиглэн байдаг ажгуу.

Р.Оюунжаргал

/Өдрийн шуудан/