-Урд жил “Бөөгийн нэгдсэн эвлэл” байгуулагдсан гэж байсан. Энэ эвлэл маань ямар үйл ажиллагаа явуулж байна?

-Тиймээ байгуулагдаад нэг жил болох гэж байна. Удахгүй ойгоо хийнэ. 2-3 удаагийн тахилгыг эс тооцвол одоохондоо дорвитой зүйл хийгээгүй байна. Алсдаа хийхээр төлөвлөсөн зүйлс байгаа.

-Танаас нийтлэг нэг зүйл асууя л даа. Танаас хүмүүс олон асуудаг байх. Энэ бол сүүлийн жилүүдэд бөө нар олноор төрөх болсон тухай. Эдгээрийг хүмүүс янз бүрээр тайлбарладаг?

-Би Азийн бөөгийн “Тив дэлхийн холбоо”, Монгол бөөгийн “Голомт” төвийг удирддаг. Одоо ч удирдсаар явна. Энэ зүйл маань миний гол судалж, ажилладаг зүйл л дээ. Ер нь бол Монголын үндэсний ухамсарын сэргэлт, өнгөрсөн соёлоо эргэн харж байгаа, энэ соёл дахин сэргэн мандах өөрөөр хэлбэл түүх эргэн давтагдахын эхлэл дээр их олон бөө нар төрж гарсан. Бөөг бол дээд тэнгэрийн илч, улаач гэж үздэг. Тэгээд социализмын үед бөө мөргөлийн соёл уламжлал хав дараатай байлаа. Манай соёл бол археологийн үнэт олдвортой адилхан болтлоо газрын хөрсөнд дарагдсан. Энэ соёл маань эргэн мандаж сэргэж байгаатай холбоотой. Бөөгийн тухай элдэв таамаг дэвшүүлдэг ч бөө болох үйл явцын талаар жичид нь судлах асуудлууд бий.

-Зарим тал дээр эдгээр олноор төрөөд буй бөө нарыг жинхэнэ бөө мөн, биш гэсэн ойлголт бий болсон санагдадаг.

-Энэ тал дээр би судлаач хүний хувьд жаахан үгүйсгэдэг. “Би бөө болъёо” гээд зүтгээд байгаа хүн бол байхгүй. Лав л манай байгууллагын үүссэнээс хойш надад тэгэж хандаж ирсэн тийм хүн байхгүй. Харин бөө болон босч ирээд бөөгийн ёс заншил, түүний ёс дагаж мөрддөг зүйлсийг мэдэхгүй өөрөөр хэлбэл бөөгийн эрдмээ эзэмшээгүй, мэдэхгүй хүмүүс бол их байгаа. Эрдэм номоо сураагүй байдал нь бусдад хуурамч юм шигээр бусдад харагддаг болов уу.

-Монголд нээрээ хэд орчим бөө байдаг юм бол? Нарийвчилсан судалгаа бий болов уу?

-Миний тооцоогоор бол 10 мянга орчим бөө бий. Өнгөрсөн жил Чингисийн төрсөн өдрөөр зуны эхэн сарын улаан өдөр Хар зүрхэний Хөх нууранд томоохон тахилгыг хийсэн. Тэр тахилгад 5 мянга гаруй бөө ирсэн. Тэнд ирээгүй хөдөө орон нутаг алс холд байгаа зөндөө олон бөө нар үлдсэн. Тэдгээрийг нэгтгээд баримжаалан тооцоолбол 10 мянга гаруй бөө байдаг болов уу гэж үздэг. “Мөнх тэнгэрийн түмэн хөх цэрэг заларна” гэсэн Ностардамусын зөгнөл биелэсэн болов уу. 2012 оноос хойш шинэ бөө нар бараг гарахгүй байгаа.

-Та бөө судалж эхлээд хэд орчим жил болж байна. Судлах болсон шалтгаан?

-Яг 20 жил болж байна. Бөө мөргөл нь үндэсний өв соёл маань шүү дээ. Нүүдэлчдийн ертөнцийг үзэх үзэл, гүн ухааны үндэс язгуур хаа байна тэрийг эрж хайх, олж таньж мэдэх зорилгоор Монголын хэсэг эрдэмтэд, судлаачид нийлж “Голомт” төвийг байгуулсан. Тэд бүгд тухайн цаг үеийн Монголын нэр хүндтэй улсууд байсан. Дамдин аварга, Сэвжидийн Сүхбаатар, Бадар-Ууган мэтийн 13 хүн нийлээд “энэ бөөг судлая, соёлынх хувьд харах үзэх юм юу байна” гэж зорьсон.
Ер нь бөө мөргөл маань 40-100 мянган жилийн өмнө манай тооллын өмнөх үед үүссэн анхны их том шүтлэг ш дээ. Хэдий Хүннүгийн үед дэлгэрсэн энэ тэр гэж ярьцгаадаг ч нотлох баримт байдаггүй. Гэхдээ бөө бол манай үндэсний шүтлэг мөн гэдэг нь тодорхой. Монгол угсаатны шүтлэгийг нийтийн шүтлэг, онгодын шүтлэг, мөнх тэнгэрийн шүтлэг гэж гурав хувааж үздэг. Нэгдүгээрт нийтийн шүтлэгт, малчин ардуудын цай, сүүний дээжээ наранд өргөдөг, мөнх тэнгэртээ өргөдөг, уул ус, байгаль дэлхийгээ хайрладаг шүтлэг, Хоёрдугаарт, онгодын шүтлэг, энэ нь зөвхөн бөө хүнд л заяагдсан онгодоороо тахидаг, тайдаг шүтлэг, Гуравдугаарт, мөнх тэнгэрийн шүтлэг, Мөнх тэнгэрийн шүтлэг бол дээд язгуурын буюу язгууртан дээдсийн шүтлэг юм.

-Та сүүлийн үед босч байгаа бөө нарын багш, шавийн барилдлагын талаар юу гэж хэлэх вэ? Ер нь бөөгийн ур чадварыг багштай нь холбон тайлбарлаж болно биз?

-Монголд багш, шавь болох уламжлагдаж, тогтсон ёс байдаг хэдий ч одоо бөө гэсэн хүмүүс зүгээр нэг онгод тэнгэр лүү нь залгуулж оруулчихаад явдаг, шавьдаа их хариуцлагагүй бөө нар их бий болжээ. Иймд зан үйл рүүгээ зөв ороосой, зөв яваасай гэж ном, сурах бичгүүдийг би тэдэнд зориулж гаргаж байгаа.Судлаачдын гаргаснаар7000 гаруй зан үйл байдаг. Эдгээр зан үйлээс багш болж буй хүмүүс ядахнаа 2000 3000-г нь сурчихаад шавьдаа зааж өгөх хэрэгтэй. 2-3 зүйл сурчихаад багш шавь гэж ярих нь их учир дутагдалтай зүйл юм л даа.

-Бөө мөргөл маань дэлхий нийтэд хэр судлагдсан зүйл вэ? Судалгаанаас орхигдож гээгдсэн зүйлс хэр байдаг бол?

-Дэлхийн даяар судалсан нь бол асар их. Японы эрдэмтэд, Хятадын эрдэмтэд, Оросын эрдэмтэд мөн Англи, Франц, Германы эрдэмтэд бол их судалсан. Одоо надад байгаа бүртгэлээр бол 78 хүн боть ном өөр өөрсдийн хэл дээр бичиж гаргасан байдаг. Энэ дотроос хамгийн их судалсан нь Б.Ринчин гуай. Тэр хүн бөөг үнэнхүү их сайн судалсан. Б.Ринчин гуайн номнууд бол ихэнх нь гадаадад хэвлэгдсэн. Бид саяхан орчуулаад “Монгол бөөгийн дуудлагууд” гээд гаргасан. Одоо 2 дахь удаагаа хэвлүүлээд байна.

-Шинээр төрсөн өөрт байгаа хүчээ ашиглаж чадахгүй байгаа бөө нарт юу гэж зөвлөх вэ?

-Сурах хэрэгтэй. Дахин дахин сурах хэрэгтэй. Ном унших хэрэгтэй. Онгод сахиус тэнгэртээ үнэнч байх хэрэгтэй. Бүх талаараа ариун явах хэрэгтэй. Тэгээд энэ уул ус, газар дэлхий байгальтай харьцаж сурах хэрэгтэй. Тэрний эргэлтэнд орох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл Мөнх тэнгэрийн хүчин доор өөрийн энергиэрээ холбогдож бүрэн орж өгөх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол хийх гээд байгаа зүйл нь хүчтэй болж чадахгүй.

-Уул уурхайн үйлдвэрлэлээс болж байгаль, цаг уур ихээхэн доройтох болсон. Монголд маань бөө нар зөндөө олноор байх авч уул усны эзэд нь хилэгнэсээр л байгаа болов уу?

-Ер нь байгаль цаг уур гэлтгүй хүн төрлөхтөний өсөлттэй холбоотойгоор гараг өөрөө мөхөл рүү явж байна ш дээ бүхэл дээ. Асар их буруу юм хийж байна. Дэлхий нийтдээ газар шороо руу гаа авах, ухах, үйлдвэрлэх, хэрэглэх мэтээр хандаж байна. Манай орны хувьд олон мянган жил билэгийн соёлыг эрхэмлэж ирсэн учираас 90-ээд оныг хүртэл байгалиа онгон ариунаар хадгалсан шүү дээ. Тэгээд ардчиллын дараа хэрэгжсэн буруу бодлогын улмаас л өнөөгийн байдалд хүрээд байна.Энэ зүйл дээр бөө нарын хувьд тэнгэр дуудаад, уул усны эздээ дуудаад залбираад юм хийж байгаа хүмүүс их бий. Гэхдээ төрийн зөвшөөрөл доор хүчээр хүмүүсийн хийж байгаа ажиллагааг таслан зогсоох боломжгүй байдаг.

П.ЭНХБААТАР

Ш.Сүхбат: Шинээр төрсөн бөө нар онгод сахиус, тэнгэртээ үнэнч байх хэрэгтэй
Tweet
Bolod.mn