Сүүлийн үед настай хүмүүс гэлтгүй бага насныхан болон залуучуудын дунд үе мөчний өвчин нэмэгдэх

-Үе мөчний өвчнийг орчин үед ревматологи гэж ярих болжээ. Энэ нь холбогч эдийн өвчин гэсэн үг үү?

-Ревматологи нь анагаахын нэгэн салбар шинжлэх ухаан юм. Энэ үгийг бид орчуулахаар утга нь алдагдаад байна. Ревматологи гэдэг нь яс булчин, судас, мөгөөрс, холбогч эдийн өвчинг судалдаг шинжлэх ухаан юм. Тухайлбал, холбогч эд хүний бүх эрхтэн тог­толцоонд байдаг. Энэ өв­чин ганцхан үе мөчинд нөлөөлдөггүй. Рев­ма­тологиийн шинжлэх ухаан нь дотроо олон салбартай, системийн өвчин, ясны өвчин гэсэн олон төрлийн эмгэгүүдийг судалдаг.

-Манайхан хоолой өвдсөнөөс болж ангина нь үе мөчиндөө орчихлоо гэдэг. Ер нь бол үүнээс үүдэж үе мөчний өвчтэй боллоо гэж ярьдаг хүн олон бий. Энэ тухай?

-1960, 1970-аад оны үед манай улсын эдийн засгийн хөгжил, ариун цэвэр тааруухан байсан учраас халдварт өвчин олон байсан. Тиймээс халдварын шалтгаантай гүйлсэн булчирхайн үрэвслээр их өвддөг байсан. Цус задлагч стрептококкийн шалтгаантай гүйлсэн булчирхайн үрэвслийг дутуу эмчилснээр зүрх, үе мөчинд  нөлөөлдөг. Тухайн үед энэ өвчин зонхилж байсан бол одоо улс орны эдийн засаг, хүмүүсийн амьжиргаа, ариун цэврийн нөхцөл байдал сайжирснаар ийм халдварын шалтгаантай өвчлөл эрс багассан. Өөрөөр хэлбэл, хэрэх өвчний үе нь өнгөрчихсөн. Харин өнөөдөр хүний зан үйл, дадлаас хамааралтай өвчнүүд, тухайлбал даралт ихсэх, чихрийн шижин, хавдар, ясны сийрэгжилт гэх  мэт халдварын бус өвчин ихэсч байна.  ДЭМБ-аас устаж байгаа өвчнүүдийн жагсаалтад хэрэх өвчинг оруулсан байдаг. Манайхан бүх юмыг хоолойтой холбоод үе мөч гэж ойлгодог. Гүйлсэн булчирхайн болон залгиурын өвчин маш олон шалтгаантай. Иймээс хоолой өвдөх болон үе мөчний өвчин хоорондоо хамааралгүй. Дэлхийд яс, булчингийн 150 гаруй өвчин бүртгэгдсэн байна.

-Ирэх долоо хоногт энэ чиглэлээр мэргэжлийн эмч нар сургалт, семинар зохиох сураг байсан. Ямар асуудлыг хэлэлцэх вэ?

-Бид өрх болон дүүргийн эмч нарт зориулсан ревматологийн анхны сургалт, семинарыг энэ сарын 29-нд хийх гэж байна. Ревматологийн өвчтэй хүмүүсийг зүрх судас, мэдрэл, гэмтэл, арьсны өөрчлөлт илэрсэн бол арьсны эмч гээд төрөл бүрийн эмч нар үзэж, нэг эмчээс нөгөө эмч рүү явуулдаг байсан. Тэгээд мэргэжлийн ревматологич эмчтэй болсноор энэ өвчтөнүүд маань үзүүлдэг, хянуулдаг, мэргэжлийн тусламж үйлчилгээ авч чаддаг болсон. Одоогоор манайд ревматологи гэхээр сайн мэдэхгүй байгаа. Ревматологи нь дотор судлалын нэг салбар бөгөөд зүрх судас, бөөр, дотоод шүүрэл, цус, уушги, хоол боловсруулах салбаруудын адил хөгжих ёстой юм. Гэтэл манай оронд нэлээд хожуу хөгжиж байна. Хүмүүсийн амьдралын зан үйл, гадны нөлөөллөөс хамааралтай ревматологийн өвчлөл дэлхий дахинд ихсэж байгаа. Энгийн ойлголтоор хөдөлгөөний хомсдол, хоол хүнсний хэрэглээ, хорт зуршлаас ясны сийрэгжилт ихэс­сэн. Аутоиммун буюу тодорхой шалтгаангүй, өөрийнхөө дархлааны эсрэг эсрэг бие ялга­руул­даг өвчин ихэсч байна. Манай улсад рев­матологийн өвчлөлийн талаар мэдээлэл хомс. Эрүүл мэндийн мэдээлэлд ревматологийн өвчлөлийн бүртгэлийг 1998 он хүртэл оруулдаггүй байсан нь бусад салбарын өвчний бүртгэлд хамааруулан тоо мэдээгээ авдаг байсантай холбоотой. Тэр өвчнүүдийн заримыг нь мэдрэл, зүрх, арьсны өвчинтэй нийлүүлээд мэдээндээ авдаг байсан.

-Сүүлийн үед энэ өвчин залуужих хандлагатай байна гэж ярих болсон. Энэ юутай холбоотой вэ?

-Хүний дадал, заншил амьдралын хэв маягаас хамааралтай энэ өвчин улам нэмэгдэнэ. Одоо хүний амьдралын хэв маяг өөрчлөгдөөд байна. Техник хөгжиж байна, хөдөлгөөний хомсдолд орж таргалаад жин нэмэгдээд ирэхээр тулгуур хөдөлгөөний тогтолцоонд ачаалал нь нэмэгддэг. 2000-2010 оныг яс булчингийн өвчлөлөөс сэргийлэх 10 жил гэж Токиогийн тунхаглал гарсан. Өөрөөр хэлбэл, өндөр хөгжилтэй улс орон яс булчингийн өвчлөлөөс хамгаалах, сэргийлэх үйл ажиллагааг авч хэрэгжүүлж байдаг байна.

-Сүүлийн үед хү­мүүсийн гар, хөлөнд яс ургах болсон. Энэ бас үе мөчний өвчтэй холбоотой юу?

-Хүмүүсийн амьдралын хэв маяг алдагдсанаас ясны эмгэгүүд бий болж байгаа юм. Өмнө нь нүүдэлчин ард түмэн биеийн хүч шаардсан хөдөлгөөнийг тогтмол хийдэг байсан бол одоогийн амьдралын хэв маяг хотжиж, компьютерийн ард суух, машин унах, таргалалт, хорт зуршил, хэрэглэж буй хоол хүнс өөрчлөгдсөн нь яс, булчингийн өвчнийг ихэсгэхэд нөлөөлж байна. Ясны сийрэгжилт залуужиж байна. Үүнээс болж ясны хугарлууд үүсч байна. Мөн эмийн буруу хэрэглээ ясны эмгэгт нөлөөлдөг.

-Яс, үений үрэвслийг эмчлэх ямар арга байна вэ. Зарим хүн үеэ солиуллаа гэх юм?

-Жингийн илүүдэл, хөдөлгөөний хомсдол, таргалалт, удаан зогсож ажилладаг эсвэл суугаа ажилтай хүмүүст өвдөгний ясны үрэвсэл бий болдог.  Өвдөгний үе ерөнхийдөө биеийн жингийн даацыг хариуцдаг. Ачаалал нь ихсээд эсвэл булчингийн сулрал үүсвэл үений шингэн нь багасаад, мөгөөрс эмтэрч эхлэхэд ясны ургалтууд үүсдэг. Үүнээс болж хүмүүс үеэ солиулна гэдэг. Үе солих арга байдаг. Гэхдээ үе солих мэс засалд хийх заалтууд байдаг. Энэ нь өвчнийхөө үе шатаас хамаарна. Эмийн болон эмийн бус олон аргууд байгаа. Эмчид үзүүлж ямар үе шатаас нь хамааран эмчилгээг хийдэг.

-Монголд ийм хагалгааг аль эмнэлэгт хийдэг вэ?

-Гэмтэл согог судлалын үндэсний төв, Улсын нэгдүгээр төв эмнэлэгт үе солих хагалгааг хийдэг.

-Үе мөчний өвчин даамжираад ирэхээрээ хэлбэр дүрсээ алдах тохиолдол байдаг. Тэгэхээр энэ өвчнийг байнга эмчлүүлэх ёстой юу. Ийм өвчтэй хүмүүс яах ёстой вэ?

-Үе мөчний өвчтэй хүмүүс өвчнийхөө шалтгааныг олох хэрэгтэй. Ямар шалтгаантай вэ гэдгээс хамаарна. Тухайлбал, манайд сүүлийн үед эрэгтэй хүмүүст их ажиглагдаж байгаа тулай хэмээх өвчин байна. Энэ нь хүмүүсийн буруу хэрэглээний дадал, архи, шар айрагнаас ч үүсдэг. Сүүлийн үед залуучууд хэвлийн таргалалттай болсноос үүдэн өөх тосны бодисын солилцооноос үүсэлтэй тулай өвчин ихэсч байна. Тулай өвчний эмчилгээ яс, үений үрэвсэл, аутоиммун өвчний эмчилгээнээс өөр байдаг. Аутоиммун өвчний үед дархлаа зохицуулгын эмчилгээ хийх жишээтэй. Үений өвчин ямар шалтгаантайгаас хамааран өөр өөр эм­чилгээтэй байдаг. Тий­мээс мэргэжлийн хү­мүүст нь хандаад өвчнөө тодорхойлуулж эмчилгээгээ хийлгэх хэрэгтэй. Хэрэв ийм өвчтэй бол ямар эм­чилгээг ямар хугацаанд хийх, хянуулах талаар зөв­лөгөө өгдөг. Түүнээс бус хоолой л өвддөг бол хэрэх өвчин гэж ойлгож болохгүй.

-Хэлбэр дүрсээ алдсан гар, хөлтэй хүмүүс эмчилгээ хийлгэж болох уу?

-Үений хэлбэр дүрсээ алдана гэдэг нь яс, булчингийн нэлээд өөрчлөлт орсны шинж. Иймээс өвчнийг нь оношлож эмчилгээг цогц байдлаар хийдэг. Үүнд эмийн болон эмийн бус аргууд орно. Мэргэжлийн ревматологич эмч нараас гадна физик эмчилгээний, нөхөн сэргээхийн, хөдөлгөөн засалч, ортопед зэрэг эмч нарын хамтарсан баг үений хэлбэр дүрсээ алдсаныг сэргээн эмчилдэг. Ихэнхдээ аутоиммун шалтгаантай ревматоид артритын үед үений бүтцийн эвдрэлээс хамааран үе хэлбэр дүрсээ алддаг. Энэ өвчин бол тодорхой шалтгаангүй, өөрийнхөө дархлааны эсрэг эсрэг бие ялгаруулдаг өвчин. Ихэвчлэн эмэгтэйчүүд энэ өвчнөөр өвчилдөг.  Эмчилгээний гол зорилго нь өвчнийг намжмал байдалд оруулах юм. Нэг талаасаа эмч, нөгөө талаас өвчтөн, түүний ар гэрийн дэмжлэгээс эмчилгээний үр дүн хамаарна. Хэрэх өвчин болон ревматоид артрит өвчинг хүмүүс их андуурдаг. Энэ хоёр өвчин хоорондоо шалтгаан, эмгэг жам, эмнэлзүйн шинж тэмдэг, эмчилгээ бүх зүйлээрээ ялгаатай. Нэг хэсэг шинжилгээ, оношлогооны лаборатори ховор байлаа. Гэтэл өнөөдөр оношлогоо, лаборатори нэмэгдээд сайн болж. Оношлоход төвөгтэй биш болчихлоо.

-Манайхан эмчилгээг хавар, зуны улиралд хийлгэх нь үр дүнтэй гэж үздэг. Энэ нь хэр зөв арга вэ?

-Хуучны хэрэх өвчинтэй хамааралтай. Түүнээс биш одоо хүмүүс юунаас сэргийлэх ёстой вэ гэхээр яс булчингаа эрүүл байлгахын тулд хөдөлгөөн, дасгал, хоол унд, ажлын ачааллаа тохируулах хэрэгтэй.

-Танд хандаж байгаа хүмүүсийн ихэнх нь ямар өвчтэй байна вэ?

-Яс, үений үрэвсэлтэй, тулай, системийн өвчнүүд байна.

-Энэ өвчин удамшдаг уу?

-Аутоиммун өвчин удамших хандлагатай. Ревматологи дотроо олон салбартай. Үүнээс би гуравдугаар эмнэлэгийн ревматологийн каби­нетаар үзүүлсэн өвч­тө­нүүдээс системийн өвч­төнийг бүртгэж авч байгаа. Өнөөдрийн байдлаар 1000 гаруй хүн хяналтад орсон байна. Системийн өвчнийг яагаад хянадаг вэ гэхээр удаан хугацаанд хяналтад эмээ уух ёстой хүнд өвчтөнүүд байдаг. Эмийг нь тохируулж өгөхийн тулд мэргэжлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг. Харин яс булчингийн өвчтэй хүмүүс өөрсдөөсөө хамааралтай учраас бид тэр болгоныг хянах хүчин чадал байхгүй. Бусад өвчтөнүүд өрх болон дүүргийн эмчийн хяналтад явах боломжтой.

-Энэ өвчний хувьд зүү тариураар эмчлэх боломжтой юу. Зарим хувийн эмнэлгүүд уламжлалт аргаар эмчилнэ гэдэг?

-Аутоиммун буюу системийн гэх өвчинд зүү, тариурыг үр дүнтэй эмчилгээ гэж хүлээн зөвшөөрөөгүй. Олон улсын ревматологийн нийгэмлэгээс аутоиммун өвчний оношлогоо, эмчилгээний удирдамжийг гаргадаг. Энэ удирдамжинд олон улсын шинжээчид оролцож, хийгдсэн судалгаануудын үр дүнд нотлон оношлогоо, эмчилгээний удирдамжийг гаргадаг.  Манай Ревматологийн нийгэмлэг нь Азийн ревматологийн нийгэмлэгийн бүлэгт 2008 онд бүртгүүлсэн байгаа. Бусад яс, үений үрэвслийн үед бол болно. Тэгэхээр оношоо зөв тогтоох хэрэгтэй. Буруу оношлуулж эмчилгээ хийлгэвэл хүндэрдэг. Шавар эмчилгээг харин хүлээн зөвшөөрдөг. Шавар, физик, нөхөн сэргээх эмчилгээ, дасгал хөдөлгөөн нь туслах эмчилгээнд багтдаг. 

-Үе мөчөө өвдөхөөр намдаахын тулд янз бүрийн өвчин намдаах эмийг дур мэдэн ууж байна. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?

-Энэ маш зөв асуудал. Нийт хүмүүсийн дунд байдаг алдаа. Ямар алдаа вэ гэхээр үе мөч нь өвдлөө л гэвэл ямар шалтгаантайг мэдэхгүй өвчнөө намдаах зорилгоор эм уудаг. Дахин дахин өвчин намдаах эм уугаад байхад яагаад өвчин нь намдахгүй байна гэхээр эмчилгээ нь оновчтой биш байна. Иймд мэргэжлийн эмчид хандаж оношлогоо хийлгэх хэрэгтэй. Өвчин намдаах эмийг удаан хэрэглэхэд эмийн гаж нөлөө нь л гараад байдаг. Тухайлбал, ходоод нь өвдөх, хавагнах, даралт ихсэх гэх мэт..

-Монголд үе мөч судлалын эмч хэр олон байдаг юм бол?

-Үе мөч судлалын эмч гэж байхгүй. Харин ревматологийн эмч цөөхөн. Тухайлбал, сонинд эрүүл мэнд, спортын сэтгүүлч гэдэг шиг үе мөч нь ревматологийн нэг салбар юм. Цаашид бэлтгэнэ.

-Та энэ мэргэжлээрээ хэдэн жил ажиллаж байна вэ?

-27 жил эмчээр ажиллаж байна. Би уг нь зүрхний эмч. Эмч хийж байгаад Анагаахын сургуулийн багш болсон. Багш болсны дараагаар ч ревматологийн өвчтэй хүмүүс их ханддаг байсан. 1990-ээд оны үед гуравдугаар эмнэлгээс намайг ревматологийн чиглэлээр Орос руу явуулахад Ленинградын ревматологийн төвд сурсан. Докторынхоо ажлыг зүрхнийхээ сэд­вээр хийчихээд дараа нь ревматологийн та­лаар мэргэших хүсэлт гаргаж бичихэд Японд Аичи Анагаах ухааны их сургуульд ревматологийн тэнхим хүлээн авч, нэг жил тэнд ревматологийн чиглэлээр суралцаж ажил­­ласан. Түүнээс хойш ревматологийн тус­­ламж үйлчилгээг хөг­­жүүлэхийн тулд хи­чээн­гүйлэн ажиллаж байна. Энэ дашрамд Мон­голд ревматологийн шинжлэх ухаан, тусламж үйлчилгээг хөгжүүлэхэд маш их дэмжлэг үзүүлж байгаа ЭМШУИС болон Шастины гуравдугаар эмнэлгийн захиргаа, хамт олонд талархаж байдгаа илэрхийлье.

Р.ОЮУН

/Зууны мэдээ/