Их олон салбарт төр засгийн дэмжлэг хэрэгтэй байна. Гэхдээ мөнгө төгрөг, хөрөнгө оруулалт биш. Зөвхөн бодлогоор дэмжих дэмжлэг. Жишээ нь, цементийн салбарт төрөөс баримтлах том бодлого хэрэгтэй болчихжээ.

Болчихож гэж байгаа минь учиртай. Монгол Улсын цементийн жилийн хэрэглээ 2.5-3 сая тонн. Сүүлийн жилүүдэд бүтээн байгуулалт эрчимжиж, барилгын компаниуд идэвхтэй ажиллаж эхэлсэн учир жилийн хэрэглээ гурван сая тонн орчим болчихоод байгаа юм билээ.

Гэтэл манайхан өөрсдөө сайндаа л жилдээ 400-500 мянган тонн цемент үйлдвэрлэж байгаа. “Эрэл”, “Хөтөл” гэсэн хоёрхон цементийн үйлдвэр бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаад тэр шүү дээ. Харин үлдсэн хувийг нь Хятадаас оруулж ирж байгаа.

Тиймээс манайхыг цементээр хангаж байгаа Хятадын хэдэн үйлдвэртэй аятайхан харилцаад, элдэв хэл ам хийхгүй яваад байвал барав байсан. Өөрөөр хэлбэл, Хятадын үйлдвэр цемент гээд гурил өгч байсан ч дуугүй л авч байсан байх. Өөр илүү, дутуу бодлого бариад байх шаардлага ч байгаагүй. Тэгвэл одоо Хөтөлийн цементийн үйлдвэр өргөтгөл хийгээд, жилдээ сая тонн цемент үйлдвэрлэх гэж байна.

Бараг ирэх долоо, наймдугаар сард ашиглалтад орчих сураг байсан. Дээрээс нь МАК компани Дорноговь аймгийн Даланжаргалан сумын нутаг дахь “Хөх цав”-ын шохойн чулууны ордыг түшиглэн, хуурай аргын технологиор жилд нэг сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай үйлдвэр бариад эхэлчихлээ. Өнгөрсөн долоо хоногийн амралтын өдрүүдээр барьж байгаа үйлдвэрийг нь очиж үзлээ. Бүтээн байгуулалтын ажил ид өрнөж байна, тэнд.

Энэ эрчээрээ хурдан ажиллавал ирэх оны эхний улиралд цементээ зах зээлд нийлүүлчих боломжтой юм билээ. Тус компани үйлдвэрийн технологио Данийн “FLSmidth” компаниас худалдан авахаар тохироод буй аж. “FLSmidth” нь цементийн үйлдвэрийн технологи нийлүүлэгч дэлхийн шилдэг компаниудын нэг юм байна. Тоног төхөөрөмжөө Данийн Экспортын зээлийн байгууллагын худалдааны зээлийн санхүүжилтээр худалдан авахаар болжээ. Данийн “FLSmidth” үйлдвэрийн технологи гэдэг нь хуурай аргаар цемент үйлдвэрлэх боломжтой технологи аж.

Тиймээс ч байгаль орчинд хор нөлөө багатай, цэвэр ус их хэмжээгээр үрээд байхгүй, аятайхан эд гэж байгаа. “Хөх цав”-ын цементийн үйлдвэрийг барихад нийт 360 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийхээр төлөвлөсөн байна. Харин үйлдвэр бүрэн ашиглалтад орсноор 360-400 хүний ажлын байр бий болно гэсэн тооцоо хийжээ. Ашигт малтмалын газрын мэдээлснээр, Хөх цавын шохойн чулууны ордын нөөц нь 108 сая тонн гэнэ.

Цемент үйлдвэрлэхэд шохойн чулуунаас гадна гөлтгөнө, төмрийн хүдэр, хөнгөнцагааны исэл, шавар зэрэг олон төрлийн түүхий эд ордог байна. МАК компани тус үйлдвэрээс 30 км тойрогт гөлтгөнөөс бусад түүхий эдийн ордыг илрүүлсэн гэдгийг хэлж байсан. Тиймээс цементийн өртөг одоогийнхоос бага гарах боломжтой гэдгийг хэлж байсан. Зөвхөн энэ хоёр үйлдвэр ашиглалтад ороход л Монгол Улсын цементийн хэрэглээний 60 гаруй хувийг хангачихна.

Дээрээс нь “Гермес гахиур”, “Монполимет” зэрэг хэд хэдэн компани цементийн үйлдвэр барьж байгаа. Энэ мэтээр дотоодынхоо хэрэглээг бүрэн хангаад зогсохгүй, цаашлаад чанартай цемент гадагш нь экспортлох боломж бүрдэхээр болчихоод байна. Эдгээр компаниуд төрөөс мөнгө нэхээд, урвайгаад суугаагүй. МАК гэхэд өөрсдийнхөө хөрөнгө оруулалтаар л ажлаа хийчихэж байгаа юм. Гэтэл төр засгаас бодлогоор дэмжих тал дээр хийж байгаа ажил гэж алга. Тэр ч битгий хэл Төв аймгийн Сэргэлэн сумын нутагт Хятадын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай үйлдвэр баригдаж магадгүй болчихоод байна. 2009 онд суурь нь тавигдсан энэ үйлдвэрийг тухайн үед Х.Баттулга сайд зогсоосон юм билээ.

Гэтэл энэ оноос эхлээд дахиад зөвшөөрлөө авахаар хөөцөлдөж, дээгүүр доогуур янз бүрийн “юм” хийгээд яваа сурагтай, хятадууд. Хэрвээ энэ үйлдвэр ашиглалтад орвол жилдээ сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай юм билээ. Тэгэхээр Монголын цементийн зах зээлийг Хятад улс тэр чигээр нь эзлэх бодлого баримтлаад эхэлсэн хэрэг биш үү. Одоо энэ үед л манайхан инээж байгаад аятайхан бодлого барьчих хэрэгтэй байна. Өөрөөр хэлбэл, цементийн импортын татварыг нэмэх цаг болчихож. Бага багаар, өдөр, сараар нэмсээр ирэх оны дунд үе гэхэд хэн ч Хятадаас цемент оруулж ирэхээргүй болгочих хэрэгтэй юм биш үү.

Өнөөдөр Хятадаас орж ирж байгаа цемент чанарын шаардлага хангадаггүй гэдгийг МАК-ийн үйлдвэр дээр очиход үйлдвэрлэгчид хэлж байсан юм. Хятадууд цементдээ үнс, хог гээд элдэв зүйлийг хольдог. Бетон зуурмаг бат бөх чанар тэр хэрээрээ алдагддаг гэж байгаа. Хамгийн зэвүүн нь тэд Монголд л зориулж чанар муутай, элдэв зүйл хольсон цемент үйлдвэрлэж байгаа юм билээ. Үүнээс шалтгаалаад барилгын чанар муудах, аюулгүй байдал алдагдах дээрээ тулчихаж. Улаанбаатарт сүндэрлэж байгаа энэ олон барилгын шинэ гэсэн болгон нь хятадуудын үйлдвэрлэсэн цементээр урласан бүтээл. Тиймээс ч эхнээсээ хана, тааз нь цуурч, нурах дээрээ тулчихаад байгаа. Улаанбаатарчуудын багагүй хэсэг нь ийм байшинд л амьдарч байна шүү дээ.

Гэтэл “Эрэл”-ийн цемент удах тусмаа харлаад, бат бөх болоод байдаг гэдгийг учир мэдэх хүмүүс ярьж байсан. Үндэсний үйлдвэрлэл гэж ийм. Тиймээс төр засгаас дэмжих шаардлагатай байгаа юм. Хятадууд манай улсад цементийн үйлдвэр барих гэж байгаа энэ үед даварсан үйлдлийг нь таслан зогсоох хэрэгтэй. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж саяхан үйлдвэрлэгчидтэй уулзахдаа зөвшөөрөхгүй гэдгээ хэлсэн байсан. Ядахын мууд төр 51 хувийг нь авахаар гэрээ байгуулж, бариулна гэж байв.

Дээрээс нь энэ мэт гадны компанийг дэмжээд байгаа улстөрчдийг ичих хэрэгтэйг ч хэлж буй. Төв аймгийн Сэргэлэн суманд баригдах гээд байгаа Хятадын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай үйлдвэрийг манай улстөрчдөөс мэр сэр хүмүүс дэмжээд, хувь аваад яваад байгаа сураг байсан. Тэр хүмүүс гадны компанийн “бөгс долоож”, хэдэн халтар төгрөгөөр улсынхаа аюулгүй байдлыг худалдаж байхаасаа ичээсэй билээ. Түүний оронд үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжээд, ард түмнээ сайн сайхан амьдарч байхыг харвал арай илүү сэтгэл ханамж эдэлмээр юм. Энэ улстөрчдийн сэтгэл нь сейф, ходоод нь гэж мөнгөний авдар болчихсон байдаг юм уу, хаашаа юм.

Н.Пунцагболд