-Охин маань дөрөв, таван настайгаасаа уран нугаралтаар хичээллэж эхэлсэн. Эхлээд аав нь гэрээрээ миний охин ингэж хий, тэгж хий гэж хичээллүүлж ерөнхийдөө уран нугаралттай холбогдох замналыг нь тавьсан гэж хэлж болно.

Дараа нь тавдугаар ангид ороход нийслэлийн 31 дүгээр сургуульд оруулж Мажигсүрэн багшийн шавь болгосон. Тэгээд удалгүй 2003 оноос эхлэн ОХУ, Хятад, Франц зэрэг орноор явж олон улсын циркчдийн А зэрэглэлийн тэмцээнд оролцож мөнгө, хүрэл медаль болон тусгай байрын шагнал хүртэж байсан.

Энэ л үеэс амжилт нь ахисаар энэ оны дөрөвдүгээр сарын 9-нд уран нугаралтын шүдэн дээрээ тогтох үзүүлбэрээр хоёр минут 34 секундын амжилтаар Гиннесийн дээд амжилтыг шинэчлэн тогтоосон.

Харин сая өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 25-нд албан ёсоор батламжаа гардан авч биднийг баярлууллаа. Хамгийн сүүлд 2011 онд Монголдоо ирж СТА цол тэмдгээ авсан. Үүний дараа Италийн цирктэй гэрээ байгуулаад тэндээ нэг жил гаруй хугацаанд ажиллаж байна.

-Батламжийг хэдэн төгрөг дагалдаж байна. Монгол Улсын Засгийн газраас хэдэн төгрөгөөр урамшуулж байна вэ?

-Гиннесийн номонд орсныг нь баталгаажуулсан Батламж, эмблем, Гиннесийн лого өгсөн. Хэрэв уран бүтээл гаргавал тэр логогоо ашиглаж болно гэсэн давуу эрх олгодог юм билээ. Түүнээс мөнгө төгрөг дагалдаагүй.

Гиннесийн номонд ороход гадаадаас шүүгч хөлсөлж авч, бас нугаралтынхаа бичлэгийг зохион байгуулагч газар руу явуулдаг юм билээ. Энэ бүхэнд багагүй зардал гарсан. Харин Монголын хувьд охиноо энэ арга хэмжээнд орохоос өмнө БШУЯ-аар орж дэмжлэг хүссэн.

Гэтэл ССАЖЯ-ны сайд Ц.Оюунгэрэл зохих хэмжээгээр шүүгчийн зардалд арав гаруй сая төгрөг гаргаж өгсөн нь охиныг минь дээрх амжилтыг гаргахад нөлөөлсөн болов уу.

-Тэгвэл одоо Гиннесийн амжилт тогтоочихлоо. Энэ талаар төр засагтаа хандав уу?

- Охин маань Гиннесийн рекорд эвдлээ гэсэн Батламж, сертификатыг нь орж үзүүлсэн. Зарим нь сайхан хүлээж авч байхад, зарим нь манайд энэ асуудлыг дэмжих заалт байхгүй гэж байна лээ. Харин Оюунгэрэл сайд биеэрээ хүлээж авах, үгүйг нь мэдэхгүй.

-Уран нугараачдыг шалгаруулж авахдаа ээжийг нь хардаг гэх юм билээ?

-Тэгэлгүй яахав. Ээжийг нь бас удмыг нь хардгаас гадна хэр баргийн хүүхэд нугараачид тохирохгүй гэж үздэг юм билээ. Дээр нь тэсвэр хатуужил шаарддаг. Хатуужилтай байж л ийм амжилтад хүрнэ шүү дээ.Тийм ч учраас өөртөө итгэлтэй байсан байх.

Гэхдээ хоёр минут 34 секунд гэдэг хэцүү үнэхээр тэвчээр шаардсан нь ойлгомжтой. Хамгийн удаан тогтож байж энэ амжилтад хүрнэ. 2009 онд Оюунгэрэл гэж охин 50 секунд тогтож байсан.

-Тэрхүү бичлэгийг нь харахад ямар санагдаж байв?

-Их эвгүй харагдана лээ. Хөл нь доошоо болоод тэвчээр алдагдах зүйл гардаг юм билээ. Арга ч үгүй байх. Хоёр минут 34 секунд хамгийн удаан тогтоолт шүү дээ.

-Охин тань одоо хэдэн настай вэ?

-Одоо 24 настай. 20 жил хичээллэж байж энэ амжилтанд хүрлээ. Нугараачид олон жил нугарч болохгүй. 24, 25 нас хүрээд л орхих шаардлага гардаг. Тийм учраас манайхан нугараачдаа харж үзэх хэрэгтэй.

Аравдугаар ангиа төгсөөд их сургуульд сурахгүй, нугаралтаа дагнаад л явчихаж байгаа юм. Миний охины хувьд 11 дүгээр ангиа төгсөөд л авьяасаа хөгжүүлээд явчихсан.

Тиймээс манайд нугараачийн сургууль зайлшгүй хэрэгтэй байна. Дээд сургууль нь яамай гэхэд дунд сургууль ч байхгүй байна шүү дээ. Их сургуульд орлоо гэхэд нугараачийн сургууль гэж байхгүй, бүжгийн сургууль л байдаг юм.

-Охин тань хаана ажиллаж амьдарч байгаа вэ. Ойрын үед Монголдоо ирэх үү?

-Одоо Унгарт байгаа. Италийн цирктэй гэрээ байгуулсан. Африк, Австрали зэрэг орнуудаар хаана л тэр циркчид нь тоглоно ч тэнд л тоглож явдаг юм. Монголд зургадугаар сарын 25-нд ирнэ гэсэн.

-Цалин хөлсний хувьд ямар байдаг бол. Мэдээж хөгжилтэй оронд монгол хүний ховор авьяасыг өндөр үнэлдэг байх. Тэгээд ч манай нугараачид гадаад гараад л харлачихдаг нь цалин мөнгөтэй холбоотой байж мэдэх?

-Энэ үнэн. Манай нугараачид яагаад гадагшаа гараад байна вэ гэвэл тэнд авьяасыг нь өндөр үнэлдэг. Хангамж, цалин хөлс нь хүрэлцээтэй учраас тэд Монголдоо ажиллах дургүй байна. Уг нь нугараачид манай улсын патент шүү дээ.

Энэ сайхан патентуудаа алдаад байна. Цалин хөлс хангамжийг нь бодоод харийн улсад очиж хичээл зааж байна. Тиймээс манайхан нугараачдадаа өндөр хөлс өгдөггүй юмаа гэхэд гоё хүлээж авч байгаасай гэж хүсдэг.

-Охин тань спортоор бол зодог тайлах нас нь болж байгаа юм байна шүү дээ. Тэгэхээр Монголдоо ирж багшлаад өөр шигээ сайн нугараачид бэлтгэх болов уу. Охиныхоо ирээдүйн төлөвлөгөөний талаар?

-Би охиндоо хүний нутагт олон орноор явах хэцүү гэж хэлдэг юм. Гэтэл ээжээ би Монголд очоод юу хийх юм, авсан цалин хаанаа ч хүрэлцэхгүй шүү дээ гэдэг. Багаасаа хичээллэж байж өндөр амжилтад хүрсэн болохоор үр дүнг нь үзэх гэж хичээдэг бололтой.

-Тэгэхээр Монголынхоо циркт үзүүлбэрээ үзүүлээд явах боломжгүй гэсэн үг үү?

-Манайх улсынхаа ганц циркийг хувьчилчихсан. Тэнд ажиллаж байсан чадварлаг багш нарын зарим нь ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлсэн, зарим нь хувиараа хэдэн хүүхэд аваад багшлаад явж байна.

Урлагийн биш хүмүүс хувьчлаад авчихсан учраас манайд цирк хөгжихгүй байгаа. Циркийн орчин нь бизнесийн орчин болоод хувирчихсан бүх өрөөнүүдэд нь түрээсийн байгууллагууд байдаг. Гэтэл өмнө нь амьтан, илбэ гээд циркийн цогц үзүүлбэр байсан шүү дээ.

Тийм учраас нугардаг хүүхдүүд цирктээ очиж суралцаж чадахгүй байна. Нэг жишээ дурьдахад охиныгоо Франц руу тэмцээнд оролцохоор явахад УИХ-ын гишүүн Ч.Сайхансамбуу дээр орж уулзсан юм.

Гэтэл монгол охид харийн нутагт хэдхэн төгрөгөөр нугарч л байдаг шүү дээ гэж хээв нэг хариулж байсан. Үүнийг сонсоод надад их хачин санагдсан. Тэгэхээр тэдгээр авьяастай хүүхдүүд амьдрахын тулд гадагшаа гарахгүй яах юм бэ.

-Охин тань танай хэд дэх хүүхэд вэ?

-Манайх охин хүү хоёртой. Цацрал манай бага охин.

-Ээжийн хувьд охиныхоо цуцашгүй авьяасыг хэдийд илүү мэдрэв?

-Багаасаа хөгжүүлсэн авьяасыг, нь орхигдуулж болохгүй гэдэг дээр их анхаарсан. Уян налархай, тэвчээртэй хүн л нугаралтаар хичээллэнэ.

-Аав ээжийнхээ ачийг хариулна гэж үг байдаг. Охин тань одоо биеэ даачихлаа. Аав ээжийгээ хэрхэн харж үзэж байна вэ?

-Зохих хэмжээний мөнгө явуулж байгаа. Аав ээж маань миний төлөө уйгагүй явж олон уралдаан тэмцээнд явуулсны үр дүнд би өдий зэрэгт хүрсэн гэдгээ миний охин маш сайн ойлгодог.

Гэхдээ би хүний газар яваа охиноосоо мөнгө авъя гэж боддоггүй. Байр, хоол унд гээд хүний нутагт хэцүү шүү дээ. Өөрийгөө болгоод л явбал болох нь тэр.

Э.Цацралын багш Төрийн соёрхолт, зууны манлай циркийн жүжигчин Норовсамбуу

-Шавь Цацрал маань циркийн хэлээр шүдэн дээрээ тогтдог төрлөөр Гиннесийн дээд амжилтыг тогтоолоо. Өмнө нь монгол охин энэ төрлөөр 50 секунд тогтож Гиннесийн номонд орсон бол Цацрал хоёр минут 34 секунд тогтоно гэдэг гайхамшигтай.

-Цацралын уран нугаралттай холбогдсон гарааны тухайд?

-Манай циркт уран нугаралтыг шавь сургалтаар бэлтгэдэг юм. Циркийн гурван багш ажилладаг. Цацралд үндсэн сургалтыг нь заасан багш Мажигсүрэн гэж хүн байсан. Харамсалтай нь тэр сайхан хоёр багш бурхны оронд очсон. Одоо үндсэн багш нараас би ганцаараа ажиллаж байгаа.

Цацрал Мажигаа багш дээр 2001 оноос ирсэн. Миний хувьд Цацралын номер дээр ажиллаж байсан. Ингэж л олон сургалтаар бэлтгэгдэж гарсан хүүхэд шүү дээ. Манай нугаралтын онцлог үргэлж багштайгаа ажилладагт байгаа юм.

Би ч гэсэн нугардаг үедээ өөрийнхөө сургуулилтыг багш дээрээ очиж хийдэг байлаа. Яагаад гэвэл техникээ зөв, буруу хийж байна гэдгээ мэдэхийн тулд заавал багштайгаа ажиллах шаардлага гардаг юм. Тийм учраас Мажигаа багшийг өвчтэй байхад хүүхдүүд нь над дээр ирж хичээллэдэг болсон.

-Шавийнхаа нугаралтын арга техникийн талаар?

-Гиннест олон төрлөөр Цацрал өндөр бэлтгэгдсэн. Яагаад гэвэл ганцаараа шүдэн дээрээ тогтлоо. Өмнө нь дээрээ хүн аваад шилэн дээр тогтдог номерийг үзүүлдэг байсан юм. Тэр төрлийг нугараач болгон хийгээд байдаггүй. Цацрал өөрөө тэсвэр хатуужилтай, их хөдөлмөрч хүүхэд.

-Манай уран нугараачид өндөр амжилт үзүүлдэг. Харин Гиннесийн амжилтыг эвдэж байсан тохиолдол хэд байдаг вэ?

-Энэ бол хоёр дахь удаагийн тохиолдол. Циркийн гурван багшийн шавь л амжилт үзүүлж байсан шүү дээ. Тийм учраас бид гурав уран нугаралтын өв тээгч юм. Цаашдаа мэргэжлийн багш бэлтгэх тал дээр түлхүү ажиллаж байгаа.

Д.Нэргүй

Эх сурвалж: "Нийслэл таймс"