-Монголын боловсролын чанар, хүртээмжийн тухайд хүмүүс үргэлж шүүмжлэлтэй ханддаг. Дээд боловсролын хөгжлийн өнөөгийн түвшинг та юу гэж тодорхойлох вэ?
-Хамгийн нэгдүгээрт дээд сургуульд хандив арын хаалгаар хүссэн бүхэн элсэж байна. Хоёрт мэргэжлээ зөв сонгохгүй байна. Гуравт төгсөгчдийн мэргэжлийн ур чадвар, төлөвшил нь ажил олгогчдын шаардлагад нийцэхгүй байна. Энэ бүгдээс дүгнэхэд сургалтын чанар муу л байгаа. Үүнийг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн Их сургуулиудыг зэрэглэлээр нь жагсаахад МУИС 3700, ШУТИС 4200 дээр жагсдаг байсан. Бусад сургуулийн тухайд бол сураггүй.

Их, дээд сургуулиудын хөгжлийн хэдэн үе шат байдаг. Дэлхийн улс орнуудын их дээд сургуулиуд сургалт голлосон, сургалт-судалгаа хосолсон, судалгаа голлосон, судалгааны их сургууль, интрепренер их сургууль гэсэн таван түвшнээр хөгжлөө тодорхойлдог. Бид аль түвшинд байгаа нь сонин. Манай ямар сургуулиуд аль түвшинд байна вэ гэдэг нь тодорхойгүй. Дээд боловсролын чанарын талаарх олон нийтийн шүүмжлэл үнэн. Үнэн юмыг хүлээн зөвшөөрч, чанарыг сайжруулахад чиглэсэн бодлого, үйл ажиллагааг явуулах хэрэгтэй. Ингэхдээ эхлээд Монголын их сургуулиудын хөгжлийн түвшинг тодорхойлж байж дээд боловсролын шинэчлэлийн бодлого, хөгжлийн хөтөлбөр тодорхой гарна. Өнөөдөр дээд боловсролыг төгсөгчдийн чанараар хэмждэг болсон.

-Хэн тодорхойлох юм бэ. Ер нь бол манайд сургалт голлосон сургуулиуд л байгаа даа?
-Сургуулиуд өөрсдөө тодорхойлох ёстой л доо. Гэхдээ хөгжлийн түвшингээ тодорхойлохын тулд сургалт, судалгааны чанар, үр дүнг хэмжих олон улсын мониторингийн үзэл баримтлал, шалгуур, түүний аргазүйг судалж, тодорхой болгох нь чухал. Түүний дагуу бид аль түвшинд байна вэ гэдгээ тодорхойлох хэрэгтэй. Сургалт голлосон их сургуулиудад ихэвчлэн гүйцэтгэгчийн түвшний мэдлэг чадвартай мэргэжилтэн бэлтгэхэд чиглэсэн сургалтын агуулга, арга технологи, үнэлгээний систем ажилладаг. Өнөөдөр бүтээгчийн түвшний мэргэжилтэн бэлтгэхэд чиглэж байна.

Мэдээж ингэж чанарыг дээшлүүлэх, чадвартай мэргэжилтэн бэлтгэхэд хөрөнгө чухал тул санхүүжилтийн олон эх үүсвэр хэрэгжүүлэх бодлого бас хэрэгтэй байгаа юм.
Учир нь сургалт-судалгаа хосолсон, эсвэл судалгааны их сургуульд өөр түвшний сургалтын агуулга, аргазүй болон судалгааны хангалттай материаллаг баазтай, чадвартай судлаач эрдэмтэд хэрэгтэй болно. Үүний тулд сургалтын технологийн шинэчлэл, материаллаг бааз, хүний нөөцийн мэргэжлийг дээшлүүлэхэд хөрөнгө хэрэгтэй л дээ.

-Дээд боловсролыг хөгжүүлж шаардлагатай түвшинд хүрэхийн тулд юу хийх хэрэгтэй вэ?
-Зах зээлийн нийгмээс шаардаж байгаа мэргэжилтнийг бэлтгэж чадахуйцаар сургалтын технологийг шинэчлэхгүй бол их сургуулиудын хөгжлийн түвшинг яриад хэрэггүй. Өөрөөр хэлбэл өнөөгийн их сургуулиудын сургалтын агуулга, арга технологи оюутны хэрэгцээ шаардлагыг хангах боломжгүй гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Бидэнд их сургуулийн хөгжлийг хөтлөхөөр сургалтын технологийн шинэчлэл шаардлагатай.

Дээр нь их сургуулиудын даацаас хэтэрсэн оюутнууд элсүүлдэг, тооны хойноос хөөцөлддөг байдлаас татгалзах хэрэгтэй. Ингэхийн тулд удирдлага сонгохоос эхлэн элсүүлэх оюутны тоо, төлбөрийн хэмжээнд оролцож байгаа төрийн оролцоог багасгаж, их сургуулиудын бие даасан байдлыг хангах нь чухал юм. Ийм бодлогыг БШУЯ барьж байгаа гэж ойлгож байна. Хэрэв ингэж чадвал том дэвшил авч ирнэ.

-Өнөөдөр дээд сургуулиудын сургалтын чанар муу байгаагийн гол шалтгаан нь юу вэ. Чанарыг яаж сайжруулах вэ?
-Бид хэзээ хэрэглэгдэх нь тодорхойгүй зөвхөн мэдлэг эзэмшүүлэх гээд зүтгээд чанартай мэргэжилтэн төгсгөх тухай яриад байна. Ийм байдлаар мэддэг юм шиг хэрнээ мэддэггүй, бас чаддаггүй хүн төгсгөөд байгаа учраас ажлын байран дээр гараад ажил олгогч нарт гологдож байна. Үүнийг өөрчлөх шаардлагатай. Өнөөдрийн агуулга, аргазүйгээр 100 оноотой оюутнууд төгссөн ч чанаргүй мэргэжилтэн байх болно. Мэдлэг шалгаж үнэлж байгаа ийм тогтолцоо нь ур чадвартай хүн бэлтгэхгүй л дээ.

Сургалтын чанарыг сайжруулахын тулд юмсын зүй тогтол, мөн чанарыг ойлгодог, ойлгосноо хэрэглэдэг, хэрэглээ болон бусад зүйлдээ дүн шинжилгээ хийж, нэгтгэн дүгнэж үр дүнг тооцдог, бүтээдэг хүнийг гаргахад чиглэх ёстой. Ингэхийн тулд сургалтын агуулга, арга технологи, үнэлгээний тогтолцоог иж бүрнээр нь шинэчлэх шаардлагатай. Ийм шинэчлэлд багшийн арга зүйн хөгжил, хэрэглээний боловсрол чухал. Иймд багшийг хөгжүүлэх, мэргэжил дээшлүүлэх шаардлага бас байгаа. Энэ мэт шийдэх арга зам бий.

-Энэ талаарх санаа, бодлоо та яам болон бодлого шийдвэр гаргадаг хүмүүст хүргэж байв уу?
-Ямарч байсан "Бидний санаа ийм байна шүү, ингэж өөрчлөх ёстой шүү" гэдэг саналаа холбогдох хүмүүстэй зөвлөлдөж байгаа. Зарим хүмүүстэй ярилцах явцад шинэчлэлийн бодлого үйл ажиллагааг энэ зүгт хөдөлсөн гэж ойлгож байна.

БШУЯ-наас их сургуулиудыг хөгжүүлэхэд их сургуулиас хамаарахгүй байгаа хүчин зүйлсийг зохицуулахад оролцох, бодлогын түвшинд дэмжих, иргэдийн эрх ашгийн үүднээс чанар үр дүнг хянах, эрхзүйн зохистой харилцааг бий болгох үйл ажиллагааг явуулах чиг баримжаатай байгаа гэж ойлгож байгаа. БШУЯ-наас ЕБ-ын түвшинд баримлах бодлого их чамбай тодорхойлогдсон байна лээ. Тухайлбал, “Эрдэм боловсролтой Монгол хүн”, “Багшийн хөгжил хөтөлбөр” гэх мэт баримт бичгүүдээс харагдаж байгаа юм.

Дээд боловсролын шинэчлэлийг хамгийн гол хэрэгжүүлэгчид нь их сургуулийн удирдлага, профессор багш нар шүү дээ. БШУЯ-наас сайхан бодлого гараад хэрэгжүүлэх түвшиндээ шинэчлэлийн мөн чанарыг ойлгохгүй бол чанарын тухай дахиад л хоосон зорилт болно биз.

-Их сургуулийн багш нарын ур чадвар, хөгжлийн түвшин ямар байна вэ. Шавийн эрдэм багшаас гэсэн үг байдаг даа?
-Өнөөдөр багш технологийн хөгжлийг дагахын тулд байнга хөгжиж байх шаардлагатай. Бид хуучин үеийн технологи яриад зогсож байгаа багш нартай таарч л байдаг. 1960-1970 оны мэдлэг шинэчлэгдэхгүй, хуучин Орос ном бариад байж болохгүй. Барууны шилдэг технологийг авч сургалтад хэрэгжүүлж, ашиглах гэж байгаа юм бол багшийг шинээр боловсруулах шаардлагатай. Шинээр гэдэг нь шинэ технологи нь шинэ аргазүй, менежменттэй байдагтай холбож ойлгох хэрэгтэй байх.

Ялангуяа хэрэглээний мэдлэг, сургах зүйн шинэ мэдлэг, чадвар хэрэгтэй байна. Инженерээр төгссөн хүн шууд багшлахаар сургалтын технологийн мэдлэг их дутагддаг юм шиг. Үйлдвэр дээр нь очоод "Миний ярьж байгаа зүйл амьдралд хэрхэн хэрэглэгддэг юм гэдгийг очиж үзэх хэрэгтэй. Тэгж байж л инженерийн онол ойлголтыг инженерийн практикт яаж хэрэглэдэг арга ухааныг оюутнууддаа сургаж чанартай хүн гаргана. Хэрэглэдэггүй мэдлэг бол хог шүү дээ. Мэдлэг чадварыг яаж амьдрал дээр бүтээлчээр хэрэглэх вэ гэдэгт асуудлыг сургалтын арга технологид хандуулах нь чухал. Түүнд чиглэсэн агуулга боловсруулдаг, аргазүй эзэмшсэн, багшийн ажилд чинь сэтгэлээсээ ханддаг их сургуулийн судлаач, багшийг бэлтгэх хэрэгтэй. Тэр цагт сайн шавь гарна даа.

-Сургалт голлосон сургалтаар яваад хөгжихгүй гэдгээ мэдсээр байж яагаад шинэчлэгдэхгүй байна вэ. Юу саад болоод байгаа юм бол?
- Байгаа байдлаа мэдэж байгаа юм уу. Ихэнх нь мэдэхгүй, болж байгаа гэж боддог. Саяхан БШУ-ны сайд Л.Гантөмөр "Манай багш нар хэтэрхий цагт баригддаг, өөрийн арга зүй технологиор хичээлээ заах эрхгүй. Хэт стандартад баригдаад байна" гэж ярьсан. Үүнээс болж хөгжил хөдөлгөөн явагдахгүй байгаа тал ч бий. Энэ нь зөвхөн ерөнхий боловсролын сургууль дээр ч яригдахгүй. Дээд боловсролд ч хамаатай асуудал мөн юм. Дээд боловсролын стандарт, хөтөлбөрийг олон улсын аргазүйн түвшинд ойртуулах ёстой. Олон улсын түвшинд хүргэж байгаа нь энэ гээд хэлбэрийг дуурайх бус арга, технологи, мөн чанарыг авах ёстой юм.

Сургалтын агуулга, аргазүйн танин мэдэхүйн түвшнийг дээшлүүлэх, тийм хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх бол багшийг өөрчлөх шаардлага гарч ирнэ. Хэрвээ хөтөлбөрөөр ийм чадвартай хүнийг тийм агуулгаар бэлдэнэ гэх юм бол тэр чадвар эзэмшсэн үү гэдгийг үнэлдэг чанарын үнэлгээний тогтолцоог нэвтрүүлэх шаардлагатай болно. Өөрөөр хэлбэл мэдлэг үнэлэхгүй. Одоогоор манайд чадварыг, чанарыг үнэлдэг үнэлгээний тогтолцоо байхгүй байна. Байлгах арга ухааныг нь мэдэх хүн ховор байна. Сургалтыг чанартай болгохын тулд хөтөлбөр стандартыг шинэчлэх ёстой. Шинэчлэхдээ чадвар эзэмшүүлэхэд чиглэсэн стандарт, хөтөлбөр, мөн чадварын ахицыг хэмждэг үнэлгээний тогтолцоо, үнэлгээний стандарт хэрэгтэй. Шинэчлэлд юу саад болоод байна вэ гэхээр мэдэхгүй, чадахгүй байж хариуцлага үүрдэг нь их болсон, арга замаа олж хардаг чадвартай хүний нөөц дэндүү бага байгаатай холбоотой юм уу даа.

-Ер нь үе үеийн Засгийн газар ЕБС-ийн сургалтын хөтөлбөрт анхаарал хандуулж ирсэн. Харин дээд боловсролын асуудал орхигддог ирсэн. Та үүнтэй санал нийлэх үү?
-Дээд боловсролын бодлого хөтөлбөр олон шинэчлэгдээгүй. Ерөнхий боловсролын сургууль дээр л Данид, Жайка, Кембриж гээд үе шаттай хөтөлбөрүүд орж ирсэн байдаг. Ямартай ч эдгээр нь бүгд хөгжил рүү тэмүүлсэн. Хөтөлбөр, стандартыг шинэчлэх гэдэг нь зүгээр хөтөлбөр шинэчлэх тухай асуудал биш юм. Үүний цаана агуулга боловсруулах арга зүй болон сургалтын технологийг олон улсын түвшинд аваачих тухай асуудал бий. Үнэхээр дээд боловсролын чанарын түвшинд эрс шинэчлэл хэрэгтэй.

-Олон улсын стандартад нийцсэн нэг ч гэсэн сургууль Монголд байна уу?
-Их сургуулиуд дотроо олон улсын жишиг рүү харьцангуй ойртож, тийш нь бодлого үйл ажиллагаагаа чиглүүлж, олон улсад хэрэглэгдэж байгаа стандарт хэрэглэгдэхүүнийг авч нэвтрүүлэх гэж тодорхой ажил хийж байгаа нь ШУТИС. Миний бодлоор шүү дээ. Тус сургуульд кредит систем нэлээд гайгүй нэвтэрсэн ч агуулга, мөн чанарын хувьд бас эргэлзээтэй, бүрэн биш. МУИС бол кредит системд бүрэн нэвтрээгүй явж байна. МУБИС-ийн хувьд бүр хуучин маягаар явж байна. Энэ мэтчилэн сургуулиуд янз бүрийн түвшинтэй байна.

-Их сургуулиудыг хөгжүүлэхэд хамгийн чухал нь юу вэ. Бодлого шийдвэр үү, мөнгө үү, багш уу, аль эсвэл оюутан өөрөө юу?
-Их сургуулийн үнэ цэнэ, нэр хүнд профессор багш нарын болон төгсөгчдийн чанараар хэмжигддэг. Мэдээж хөгжүүлэхэд мөнгө чухал тиймээс санхүүгийн олон эх сурвалж хэрэгжүүлэх нь хэрэгтэй байгаа юм. Мэдээж оюутны хандлага, хариуцлага, ёс зүйг өөрчлөх нь бас чухал. Дээр нь хөгжүүлэх, шинэчлэх ажилд оновчтой удирдлага, бодлого шийдвэр чухал. Ер нь өнөөгийн нөхцөлд бодлого шийдвэр ч бай, хэрэгжилтийн түвшинд ч бай хамгийн чухал нь сургалтын арга технологийг шинэчлэх явдал юм. Олон юм чухал л даа.Хамгийн чухал нь төгсөгчдийн чанар шүү дээ. Эдгээрийн шинэчлэлээр их сургуулийг хөгжлийн дараагийн түвшинд орж очих ёстой билээ.

-Манайд ЕБС, их дээд сургуулийн уялдаа холбоо гэж бараг байдаггүй. Энэ нь хүүхдүүдийн сурах чадварт сөргөөр нөлөөлдөг тал байна уу?
-Залгамж холбоо гэдэг зүйл алдагдсан. Үүний гол шалтгаан нь ерөнхий боловсролын сургууль өнөөдрийг хүртэл орос маягийн сургалтаар явж байгаа. Орост нэг төлөвлөгөө өөрчлөгдөхөд Монголд дагаж өөрчлөгдөөд жилийн дараа болилоо гэхэд дагаад больж байсан удаа бий. Сүүлийн жилүүдэд Данида, Жайка, Кембрижийн хөтөлбөрүүд орж ирсэн ч сургалтын арга хэлбэр нь хуучнаараа явж байгаа.

Гэтэл Мэргэжлийн боловсролын сургууль герман, дээд боловсрол нь америк системд шилжиж байна. Ийм гурван өөр систем, сургалтын өөр арга хэлбэрийн шилжилтэд сургалтын залгамж холбоо алдагдаж байгаа юм. ЕБС-д цогц чадамж эзэмшүүлнэ гээд Их сургуулийг бодвол харьцангуй шинэчлэл хийх гээд яриад байгаа. Их сургууль дээр цогц чадамжийн тухай огт ярихгүй байгаа.
Уг нь чадвартай, боловсролтой хүн бэлтгэх зорилго нь нэг л учраас ЕБС болон дээд боловсролын залгамж холбоог тодорхой болгох ёстой. БШУЯ-наас залгамж холбоог харгалзсан бодлого, үйл ажиллагаа явуулах тухай яригдаж байгаа юм билээ.

Эцэст нь хэлэхэд аль ч боловсролын байгууллагын эцсийн зорилго, бодлогын онилох ганц бай бол суралцагчийн чадвартай мэргэжилтэн төгсгөдөг болоход уламжлалт тогтолцоогоор бүтэхгүй гэдгийг ч хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Дэлхий өөрчлөгдөхийн хэрээр хүмүүс өөрчлөгдөж, шинэ шинэ хэрэгцээ бий болж, түүнийг шийдэх шинэ арга зам хэрэгтэй болж байгааг ч бид мэдрэх хэрэгтэй юм. Эрс шинэчлэлийг нийгэм хүлээж байна.

Ч.Анна