АНУ-ын Вашингтон хотноо жил бүр уламжлал болгон зохиогддог “Олон улсын Монгол судлалын бага хурал” энэ жил 5 сарын

 3-5 өдрүүдэд Элчин Сайдын Яамнаа болох гэж байна. Ингээд тус хурлыг зохион байгуулах комиссын гишүүн, Монгол Соёлын Төвийн санхүү хариуцсан ажилтан Чойжавын Гантулгаас хурлын талаар тодруулав.

Америкийн Монголчуудын ДМ онлайн.

Энэ танай хэд дэх удаагийн хурал болж байна вэ? Энэ жилийн хурлыг ямар ямар байгууллага хамтран зохион байгуулж байгаа вэ?

Манай Долдугаар бага хурал болж байгаа юм. Анх 2007 онд Монгол Соёлын Төв хурлыг санаачлан, АНУ дахь Элчин Сайдын Яамтай хамтран зохион байгуулж байлаа. Үүнээс хойш манай хоёр байгууллага үр бүтээлтэй хамтран ажиллаж, жил бүр хурлаа таслалгүй зохион байгуулсаар, хурлын цар хүрээ өргөжин тэлсээр ирлээ. Өнгөрсөн жилээс Монгол улс дахь Батлан Хамгаалахын Эрдэм Шинжилгээний Хүрээлэн албан ёсоор хамтран зохион байгуулдаг болсон. Энэ жилийн хувьд бас сонинтой. АНУ-д байгуулагдсан анхны Монголтой холбоотой байгууллага болох, эрдэмтэн Хангин Гомбожавын үүсгэн байгуулсан “Монгол нийгэмлэг” манайд хурлаа хамтран хийх хүсэлт тавьсан юм. “Монгол нийгэмлэг” ер нь жил бүр хурлаа АНУ-ын аль нэг томоохон байгууллагын нэр хүндтэй хуралтай хавсарган хийдэг юм л даа. Энэ жил тэд манайд хандсан нь бидний хурал хир чухал, нэр нөлөөтэй болсон бэ гэдгийг харуулж байгаа хэрэг. Гэхдээ “Монгол нийгэмлэг” бол зөвхөн энэ жилдээ л хамтарна. Нөгөө гурван байгууллага бол байнга хамтарч ажиллах юм. 

Хуралд ирэх илтгэгчид, илтгэлүүдийн сонин сайхнаас танилцуулж болох уу?

Уламжлал ёсоор АНУ болон Монгол улсын монгол судлаач эрдэмтэд идэвхтэй оролцож байгаа. ОХУ, БНХАУ-аас ч төлөөлөгчид ирнэ. Энд бүх илтгэлээ ярих боломжгүй, та бүхэн манай хөтөлбөртэй танилцана биз ээ. Хамгийн холоос ирж буй зочдоосоо танилцуулбал МУБИС-ийн Сэтгүүлзүйн тэнхмийн эрхлэгч Ж. Батбаатар, Монгол судлалын сургуулийн багш Ү.Ариунболд, МУИС-ийн Улаанбаатар сургуулийн захирал С. Байгальсайхан, тэнхмийн эрхлэгч Г.Бэлгүдэй, МУИС-ийн Түүхийн тэнхмийн эрхлэгч П. Дэлгэржаргал, ШУТИС-ийн Түүхийн профессоруудын багийн ахлагч Ю.Болдбаатар гээд утга зохиол, хэл, түүх судлаачид Монгол улсаас ирж байна.

ОХУ-ын Халимагаас доктор Любовь Четырева ирж, Халимагийн бурханы шашны сүм хийдийн талаар илтгэнэ. Оросоос бас Знаменски доктор ирж, Барон Унгерний тухай сонирхолтой илтгэл хэлэлцүүлэх байгаа. 

Соёл урлагийн салбар хуралдаан тань их сонирхолтой болохоор харагдаж байсан.

Тийм ээ. АНУ-д Монгол урлаг соёлыг нарийвчлан судалж буй, олон жил мэргэжлээрээ ажиллаж, зэрэг цол хамгаалсан урлаг судлаачдаас бүрэлдэж байгаа учраас энэ салбар хуралдаан их сонирхолтой болно. Тэгээд ч илтгэлүүдийн сэдэв нь яг л Монголын бэлгэдэл, нүүр царай болсон судлагдахуунууд байгаа. БНСУ-ын хөгжим судлаач Сунмин Юн уртын дууны тухай, АНУ-ын мэргэжилтэн Андрью Колвелл хөөмийн талаар, Эмили Вилкокс монгол бүжгийн тухай, судлаач Цүлтэмийн Уранчимэг монгол дүрслэх урлагийн талаар сонирхолтой илтгэл тавина. Энэ бүхэн Монголын уламжлалт урлаг соёлын талаар маш дэлгэрэнгүй, мэргэжлийн нарийн мэдээллийг өгч чадах бол дараа нь Австралийн найруулагч Бэнж Бикс Монголын хип хоп дуучдын талаар баримтат кино хийснээ үзүүлж, үзэгчдийн асуултад хариулна. Уламжлал ч буй, өнөөгийн урлаг ч буй гэдэг нь харагдах байх гэж найдаж байна.

АНУ-д монголчууд болон Монголыг сонирхдог америкчууд олон. Тэд энэ хуралд оролцъё гэвэл хэрхэн бүртгүүлэх ёстой вэ?

Эрдэм шинжилгээний хурал учраас бид заавал нэг их олон хүн авчрах гээд байдаггүй юм аа. Тиймээс хэвлэл мэдээллээр тэр бүр идэвхтэй зарлаад байдаггүй, судлаачдад хүрдэг шугам, сүлжээгээр л цацдаг юм. Яг сонсохыг хүссэн хүмүүс нь л ирэхэд болно. Бас дипломат байгууллага дээр болж байгаа учраас урьдчилан бүртгүүлж, мандатаа авсан байх нь зүйтэй. АНУ-ын жишгээр, мөн хурлаа өөрийг нь өөрөөр нь санхүүжүүлдэг болгохын тулд оролцогчдоос хураамж авдаг. Хураамжинд их олон зүйл багтана. Хурлын хоёр өглөөний цай, хоёр өдрийн хоол, бүхий л тараах материал, үзэг сэлт, хүлээн авалт, Ням гаригийн зугаалга, дурсгалын зураг гэх мэтээр бүгд ороод 50 доллар болдог юм. info@mongolcc.org хаягаар хандаад төлбөрөө төлөөд, нэр усаа бүртгүүлээд хуралд оролцох боломжтой. 

Эрдэм номын үйл ажиллагаанд Вашингтон хот орчмын монголчууд идэвхтэй оролцдог гэдгийг сонсох таатай байна. 

Тэгэлгүй яахав. Идэвхтэй ирдэг. Сайхан хурал болж байгаа юм байна, би очиж чадахгүй, гэхдээ хандиваа явуулъя гэж хүртэл илгээнэ. Гэхдээ бас биднийг жил бүр зовоодог юм байна аа. Хурал бол нэг цогц үйл ажиллагаа, оролцоно, оролцохгүй гэсэн хоёр сонголт л байгаа юм. Нэг өдөр л сууна, дөрөвхөн илтгэл сонсоно, хоол идэхгүй, хүнтэй уулзчихаад гарчихъя, зөвхөн зугаалгад орно... гэх мэтээр захын барааны үнэ буулгах гээд байгаа юм шиг ярих хүн байдаг. Ямар наймаа биш, ямар илтгэл, хоол бүрээ нэг нэгээр нь үнэлэлтэй биш. тэр бүгд боломжгүй байдаг л даа. Бас хурлын төлөөлөгчид ням гаригт зугаалгад явж, тавьсан илтгэлээ ярилцан, Соёлын Төвийн болон Элчин сайдын яамны ажилтнуудтай танилцах завшаан тохиодог юм. Судлаачид ч хурлын үеэр асууж чадаагүй зүйлээ асуух, цаашид хамтран ажиллах талаараа ярилцах гээд хурлын төлөөлөгчдөд сайхан боломж олгодог эвтэйхэн үйл ажиллагаа болдог л доо. Хуралд суугаагүй, бүртгүүлээгүй мөртлөө тэнд оччихдог хүмүүс олон байдаг, тэр бүхэн бол тийм ч таатай, ёсзүйтэй юм биш л дээ. Яагаад гэвэл манай хурал бол улсаас тэтгэлэгтэй, төсөвтэй үйл ажиллагаа биш, хуралд оролцогчдын төлбөр, ивээн тэттгэгчид болон Монгол Соёлын Төвийн Удирдах зөвлөлийн гишүүдийн хувийн хандив дээр үндэслэдэг, тийм л үйл ажиллагаа.

Улсаас огт төсөвгүйгээр хэрхэн ийм том хурал зохион байгуулж чадсаар байна вэ?

Эхний хурлаа хийхдээ Монгол Соёлын Төвийн Удирдах зөвлөлийн гишүүд зуун зуун доллар нийлүүлж, 600 долларын төсөвтэй, цомхон хурал хийж байлаа. Амжилттай болж, хүмүүс ихэд сонирхох болсон тул ивээн тэтгэдэг, дэмждэг хүмүүс ч гарч ирсэн. Жак Вэдэрфорд, Алисиа Кампи, М. Дэлгэрцогт, Санж Алтан зэрэг хүмүүсийн дэмжлэгээр бид хурлаа өдий болтол өндөр түвшинд зохион байгуулсаар байна.  Бас хуралд оролцогчдын хураамж ч их тус болдог. Хурлыг хамтран зохион байгуулж байгаа Элчин Сайдын Яам маань байр танхим, тоног хэрэгслээр хангачихдаг учир энэ тал дээр асуудалгүй.  Яваандаа төр засгаас Монгол судлалыг дэмжих, манай хурлыг санхүүжүүлдэг болох байх гэж горьдож байгаа. Тэгвэл улам л сайжирна. Үнэндээ бол одоогоор АНУ-д нэлээд унтрах тийшээ хандаад буй Монгол судлалыг амилуулах нэг галыг бол Монгол Соёлын Төв асаачихсан л хэрэг л дээ.

Хурлын талаар бус өөрийн тань тухай цөөхөн зүйл асууж болох уу?

Бололгүй яах вэ.

Ингэхэд та өөрөө АНУ-д яг ямар ажил эрхэлдэг билээ?

Яг одоо бол FDIC гэдэг АНУ-ын Төрийн байгууллагад заах аргын мэргэжилтнээр ажиллаж байна. Энэний өмнө FAA гэдэг Америкийн Нислэгийг Удирдах Газарт заах аргачаар ажиллаж байлаа.

Танай байгууллага ямар үйл ажиллагаа эрхэлдэг юм бэ?

АНУ-д аль ч банканд орсон FDIC-д даатгуулсан гэсэн бичиг байдгийг та бүхэн харсан байх. Federal Deposit Insurance Corporation гэсэн үгийн товчлол. Холбооны Хадгаламжийн Даатгалын Корпораци гэж орчуулж болох юм. Их хямралын үед хүмүүс банканд итгэх итгэлээ алдаад байх үед буюу 1933 онд банкны хадгаламжийг улсаас даатгаж, хохиролгүй болгодог систем бий болгон, хүмүүсийн итгэлийг олж, банкны системээ өөд татсан нь манай байгууллагын үүсэл юм. Даатгалаар буцааж өгөх мөнгөний хэмжээ нь өссөөр байж одоо 250 мянга болсон байгаа. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхлээр ямар ч хүн АНУ-ын банканд 250 мянга хүртэлх мөнгөө итгэлтэйгээр хадгалуулж болно оо гэсэн үг. Банк нь дампуурсан ч хадгаламж эзэмшигчдэд манай байгууллага 250 хүртэл мянган долларыг олгох юм. Гэхдээ нэг онцлог нь манайх хэдий төрийн байгууллага боловч тэр 250 мянгыг төрөөс, өөрөөр хэлбэл татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс авдаггүй, даатгуулж байгаа банкнуудаасаа хураасан мөнгөнөөс барагдуулдаг тогтолцоотой.      

Чухал байгууллагад нэр хүндтэй алба хашдаг юм байна. Баяр хүргэе. Ийм мэргэжилтэн болохын тулд ямар сургууль төгссөн байх вэ? Тухайлбал таны өөрийн олж авсан боловсрол?

Би Виржиниагийн Мужийн Их Сургуульд (VCU) сурч, Насанд хүрэгчдийн боловсрол, Хүний нөөцийн хөгжүүлэлтээр мастерийн зэрэг хамгаалсан. Тэгээд төгссөнөөсөө хойш хэд хэдэн газар хүний нөөцийг хөгжүүлэх сургалтын албанд нь ажиллалаа. АНУ-д улсын, хувийн ямар ч байгууллага ажилтнуудынхаа боловсролыг байнга дээшлүүлж, сургалт, семинар тасралтгүй зохион байгуулж байдаг. Би угаасаа багш хүн л дээ. Монголд Хүмүүнлэгийн ухааны их сургуулийг англи хэлний багш мэргэжлээр төгссөн. Тэгээд сургуульдаа болон ТИС-д багшилж байлаа. 

Өссөн төрсөн нутаг усаа дурсан яриач хө.

За тэгье.  Би Дорнод аймгийн хүн. Миний энэ ертөнцөд хүн болж төрсөн маань Амбаатай шууд холбоотой гэдэг юм. Амбаа гэж манай эмээ л дээ. Жинхэнэ нэр нь Ажим, гэхдээ бид  Амбаа гэж авгайлна. Угтаа бол Амбаа ээжийн ээж нь биш, нагац эгч нь юм билээ. Ээжийн аав ээж хоёр хоёул хэлмэгдэлтэд өртөн цаазлуулж. Тэгээд ээж маань хөөрхий гурван дүүтэйгээ хөсөр үлдэхэд Амбаа өөр дээрээ авч өсгөжээ. Амбаагийн нөхөр ч бас хилс хэргээр буудуулсан байгаа юм. Тийм л хэцүү цаг байж. Тэгээд манай Амбаа өөрөө үр хүүхэдгүй ч ээжийг дүү нартай нь өсгөөд, тэдний үр хүүхдийг ч бас өсгөсөн, өвөр нь ер нь хүүхдээр тасраагүй сайхан буянтай эх юм аа. Хамгийн сүүлд өсгөсөн хүүхэд нь хотод сургуульд орох гээд аав ээж рүүгээ явахад ээж маань Амбаагийн өвөр сулрах нь гэж айгаад Амбаадаа хүүхэд гаргаж өгнө өө хэмээн намайг гаргасан гэнэ л ээ. Тэгэхээр хорвоод хүн болж төрсөн маань Амбаатай маань яах аргагүй холбоотой, би өөрөө Амбаагийн хүүхэд мөн байгаа биз?

Амбаагийн өврийг дүүргэх л гэж төрсөн амьтан юм чинь эрхэлнэ гэж дэндүү биз?

Өө жигтэйхэн. Эмээ бид хоёр сална л гэж байхгүй. Хотод эмээг эмнэлэгт хэвтэхээр явсан ч би хамт. Эмээ намайг хайраар бялхаадаг байлаа. Манай гэрийнхэн бид хоёрыг “зөнөг тэнэг хоёр” гэдэг байсан юм. Нарийн нандин амттан олох бүрдээ хоёулаа хувааж иднэ. 

Сургуулийн сүлд модны наадамд эмээгээ тун баяртайяа дагуулж явна. Онц гарсан хүүхдүүдэд өвлийн өвөө бэлэг өгнө. Бэлэг нь их гоё. Ганц хоёр хөлдүү алим, мандарин, чихэр, цагаан самар... Гэртээ харих замдаа эмээтэйгээ чихэр жимсээ хуваан иддэг байсан тэр мөч миний амьдралын хамгийн жаргалтай агшин байжээ. Эмээ онц гарсан надаар бахархана гэж жигтэйхэн, би ч эмээдээ сайхан юм идүүлчихсэн гээд их додигор.

Сайхан дурсамж байна. Баярлалаа. Та арван жилээ Дорноддоо төгссөн үү?

Тийм ээ. Дорнодын 1-р сургуулийг төгссөн.  Сургууль, арван жилээ бодохоор ангийнхаа багшийн тухай яримаар санагдаж байна. Миний мэргэжил эзэмшсэн, өдий зэрэгтэй яваа маань ангийн багш Дэлэгнямтай холбоотой юм аа. Арваа төгсөөд яах учраа мэдэхгүй явахад минь хуучнаар Гадаад хэлний дээд сургууль, одоогийн Хүмүүнлэгт шалгалт өг гэж ятгаад, би зөрүүдлээд өгөхгүй гээд байсан юм. Тэгсэн чинь миний өмнөөс очоод бүртгүүлчихэж. Тэгээд гурав хоногийн өмнө “Тэнэг минь чамайг бүртгүүлчихсэн, очиж шалгалтаа өгөөрэй” гэж билээ. Тэгээд очиж шалгалтанд ороод тэнцэж, англи хэлний баш мэргэжил эзэмшин, одоо өдий зэрэгтэй явж байна. 

Дэлэгням багшийн ангид орсноо би азтайд тооцдог. Зааж байгаа нь, бидэнтэй харьцаж байгаа нь их өөр, өвөрмөц. Намрын ажилд явлаа. Урьд нь анги дааж байсан багш маань биднийг өөрийнхөө ажлыг дуусчихвал бусдадаа тусал гэнэ. Залхуу хүрээд ажил явж өгөхгүй. Гэтэл Дэлэгням багш болохоор ажлаа дууссан нь гэртээ харьж тогло гэнэ. Бид тоглох гээд л ёстой гялалзуулж өгнө шүү дээ.   

Монгол Соёлын Төвд хэзээ элсэв? Ойрын үед танайхаас ямар үйл ажиллагаа зохиов?

Анх байгуулагдахад нь л элссэнээсээ хойш өнөөг хүртэл ажиллаж байна. Хамгийн сүүлд хэдхэн хоногийн өмнө Монголд баригдаж байгаа хүүхдийн эмнэлэгт зориулж хандивын үйл ажиллагаа явуулснаар 21 мянган доллар цуглуулж чадсан байгаа. Тэрнээс өмнө Сүхбаатар аймгийн Түвшинширээт сумын сургуульд ардын хөгжмийн чуулга байгуулж өгсөн. Бүрэн зэмсэгтэй. Ер нь л манайхан байнга ямар нэг юм хийж бүтээж байдаг хамт олон. 

Манай Монгол Соёлын Төвийнхөн гэж сайхан хүмүүс ээ. Энэ төвийн ажлыг бүгд ар гэр, үндсэн ажлынхаа хажуугаар амжуулдаг. Яагаад ч юм, ийм их ажил хийж байгаа хирнээ тэрэндээ таарсан мөнгө санхүү, төсөв олох тал дээр бүгд тааруухан. Бүх юмаа өөрсдөө халааснаасаа мөнгө гаргаж хийнэ. Хүнд хэрэгтэй, улс орноо сурталчлах юм хийдэг болохоороо тэгж мөнгө, хөдөлмөрөө гаргахдаа бүгд сэтгэл хангалуун байдаг. Бас ажлаа төлөвлөж ярина гэдэг нь бидний хувьд сайхан амралт болчихдог юм. Цуглаад ажил хэргээ ярьж байхад инээдэм наргиа тасрахгүй. Манай Төвийн эрчүүд ялангуяа, дарга, Дэлгэрцогт, Цолмон нар алиа хошин гэж жигтэйхэн. Байгуулагдаад долоо найман жил болчихлоо, ажлын эрч хүч буурсангүй, инээж хөгжилдсөөр ихийг бүтээсээр л явна. 

Монголдоо буцах, тэнд ажиллах талаар боддог уу?

Одоо бас тиймэрхүү зүйл боддог болчихлоо. Аав намайг 9-р ангид байхад өнгөрсөн юм. Энд ирсэн хойно ээж маань бас өнгөрчихсөн. Тэгээд нэг хэсэг их хачин санагдаад, яах гэж нутагтаа очих сон билээ гэж, сэтгэлд хоосон оргиод, эмзэг болчихсон байлаа. Одоо харин гайгүй болж байна. Ах эгч нар маань байна. Нагац ах Дүгэржав, Маам нарын маань гэргий нар байна. Тэдэндээ очиж үнсүүлэхэд сайхан байдаг.

Зун амралтаараа нутагтаа очихоороо мэргэжлийнхээ дагуу семинар лекц явуулж, сурсан мэдсэнээсээ хуваалцахыг бодож байгаа. Юу ч хийхгүй хоосон амраад ирснээс үр бүтээлч амаръя гэж бодох юм. Уг нь мөнгөтэй бол асрамжийн газар, эмнэлэг, сургууль, хүүхдийн талбай гээд тохижуулах, тус нэмрээ өгмөөр газар их л байх юм. Даанч мөнгөгүй хүн учраас тархиндаа байгаа юмаа л хуваалцаж туслах боломжтой юм даа.

Нагац ах Маам гэснээс нэрт зохиолч Маам гуай биз дээ?

Тийм ээ. Маам ах манай ээжийн дүү. Би жаахан байсан болоод Маам ахын надад хэлээд байсан юмыг ойлгож, сурч аваагүй юм байна даа гэж одоо боддог юм. Оюутан байхдаа нэг хэсэг Маам ахынд амьдардаг байлаа. Ах надад ус буцалгах 110 арга байдаг юм шүү дээ гэж байна. Би гайхаад яаж тэр вэ гэсэн “хурдан түргэн, тагтай таггүй” гээд л олон арга хэлж байна. Би тухайн үедээ “Аан” гээд л өнгөрсөн. Гэтэл үнэндээ бол надад ганц юмыг маш олон аргаар хийж болно гэдгийг л хэлээд байж л дээ. Сүүлд АНУ-д магистрт сураад, боловсрол, заах арга, үр дүнд хүрэх олон аргын тухай хичээл үзэж байхдаа Маам ахын хэлээд байсан тэр л юм байна даа гэж бодож билээ. Даанч би тэгэхэд мулгуу, бас залхуу байж, ойлголгүй өнгөрч. 

Сайхан дурсамжаа нэхэн ярилцсан танд баярлалаа, хурлын тань ажилд амжилт хүсье.  

За баярлалаа. 

Даяар Монгол онлайн.